عمل به وصیت واجب است؟ پاسخ شرعی و حقوقی جامع

بله، عمل به وصیت صحیح و نافذ، چه در محدوده شرعی و قانونی یک سوم اموال و چه با تنفیذ ورثه، هم از منظر شرعی و هم حقوقی واجب و لازم الاجرا است.

وصیت، تدبیری خردمندانه برای مدیریت امور پس از فوت و تضمین اجرای نیات شخص در قبال حقوق الهی، حقوق مردم و امور خیریه است. این اقدام نه تنها در متون دینی و فقهی از جایگاه ویژه ای برخوردار است، بلکه در نظام حقوقی ایران نیز با دقت و جزئیات فراوان مورد توجه قرار گرفته است. درک صحیح از ابعاد شرعی و حقوقی وصیت، هم برای وصیت کننده (موصی) جهت تنظیم صحیح و نافذ وصیت نامه، و هم برای ورثه و اجراکننده وصیت (وصی) جهت عمل به آن، از اهمیت حیاتی برخوردار است. این موضوع به جلوگیری از اختلافات خانوادگی، ادای صحیح دیون و تعهدات، و تضمین به جا آوردن اعمال نیکوکارانه پس از حیات کمک شایانی می کند. در این نوشتار، به تفصیل به بررسی وجوب عمل به وصیت از هر دو منظر شرعی و حقوقی خواهیم پرداخت و ابعاد مختلف این موضوع را برای مخاطبان گرامی روشن خواهیم ساخت تا ابهامات رایج در این حوزه مرتفع گردد.

کلیات و تعاریف پایه ای وصیت

پیش از بررسی وجوب عمل به وصیت، لازم است با مفاهیم و ارکان اساسی وصیت آشنا شویم. این تعاریف، پایه و اساس درک صحیح از احکام و قوانین مرتبط با وصیت را تشکیل می دهند.

تعریف وصیت

وصیت در لغت به معنای سفارش کردن، اندرز دادن و عهد و پیمان است. در اصطلاح فقه و حقوق، وصیت عبارت است از تملیک مالی به دیگری یا تعهد به انجام امری پس از فوت. به عبارت دیگر، شخص (موصی) تصمیم می گیرد که پس از درگذشت او، قسمتی از اموالش به فرد یا افرادی خاص تعلق گیرد (وصیت تملیکی) یا کاری مشخص توسط شخص یا نهادی انجام شود (وصیت عهدی).

ارکان وصیت

وصیت همچون هر عقد یا عمل حقوقی دیگری، دارای ارکان مشخصی است که برای صحت و نفوذ آن باید موجود باشند:

• موصی (وصیت کننده): شخصی است که وصیت می کند. برای صحت وصیت، موصی باید دارای اهلیت قانونی باشد؛ یعنی بالغ، عاقل و رشید بوده و در زمان وصیت از اختیار کامل برخوردار باشد. همچنین، وصیت شخص ورشکسته یا محجور، در مواردی ممکن است نافذ نباشد.
• موصی له (کسی که وصیت به نفع اوست): فرد یا نهادی است که وصیت به نفع او انجام می شود. موصی له باید در زمان فوت موصی موجود باشد، مگر اینکه وصیت به نفع حمل باشد که در این صورت وجود جنین در زمان وصیت شرط است. همچنین، موصی له باید اهلیت تملک را داشته باشد و وصیت برای امور نامشروع یا به نفع قاتل عمدی، باطل است.
• موصی به (مورد وصیت): مالی یا عملی است که وصیت درباره آن انجام می شود. موصی به باید دارای شرایطی باشد؛ از جمله مالیت داشته باشد، ملک موصی باشد (یا لااقل مورد تعلق حق موصی باشد)، قابل انتقال باشد و مشروعیت قانونی و شرعی داشته باشد.
• وصی (اجراکننده وصیت): شخصی است که موصی او را برای انجام امور یا اداره اموال پس از فوت خود منصوب می کند. وصی می تواند یک نفر یا چند نفر باشد و باید بالغ، عاقل و قابل اعتماد باشد. حدود مسئولیت و اختیارات وصی دقیقاً توسط موصی در وصیت نامه مشخص می شود.

انواع وصیت

وصیت را از نظر ماهیت می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد که هر کدام احکام و آثار حقوقی متفاوتی دارند:

1. وصیت تملیکی: در این نوع وصیت، موصی، مالکیت عین یا منفعت مالی را برای بعد از فوت خود به شخص یا اشخاصی واگذار می کند. مثال: پس از فوت من، خانه فلان به پسرم واگذار شود یا سود حاصل از اجاره مغازه، سالیانه به فلان موسسه خیریه تعلق گیرد. در وصیت تملیکی، قبول موصی له پس از فوت موصی، شرط نفوذ وصیت است، مگر اینکه وصیت به نفع عام باشد (مانند وصیت به فقرا) که در این صورت قبول شرط نیست.
2. وصیت عهدی: در این نوع وصیت، موصی، یک یا چند نفر را برای انجام یک یا چند امر یا اداره اموال یا نگهداری صغار خود پس از فوتش، تعیین می کند. مثال: من فلانی را وصی خود قرار می دهم که پس از مرگم، دیون مرا پرداخت کند یا وصی، اموال فرزندان صغیرم را تا زمان بلوغ اداره کند. در وصیت عهدی، وصی صرفاً اجراکننده دستورات موصی است و مالکیت به او منتقل نمی شود.

تفاوت کلیدی این دو در این است که در وصیت تملیکی، مالی به مالکیت شخص دیگری در می آید، در حالی که در وصیت عهدی، وصی موظف به انجام کاری است و در واقع تعهدی بر دوش او گذاشته می شود. هر دو نوع وصیت تا سقف یک سوم (ثلث) اموال موصی، بدون نیاز به اجازه ورثه نافذ و لازم الاجرا هستند.

وجوب عمل به وصیت از منظر شرعی

در آموزه های دین مبین اسلام، وصیت از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است و در متون دینی و فقهی تأکیدات فراوانی بر آن شده است. این تأکیدات هم شامل خودِ عمل وصیت کردن و هم عمل به وصیت صحیح پس از فوت می شود.

اصل کلی در فقه: احترام و لزوم عمل به وصیت موصی

فقهای شیعه و سنی بر این اصل کلی اتفاق نظر دارند که عمل به وصیت صحیح و مشروع، لازم و واجب است. این وجوب ریشه در آیات قرآن کریم و روایات متعدد از ائمه معصومین (علیهم السلام) و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دارد. به عنوان مثال، در قرآن کریم آمده است: «كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ» (بقره: ۱۸۰)؛ بر شما مقرر شده است که چون مرگ یکی از شما فرا رسد، اگر مالی بر جای گذارد، برای پدر و مادر و خویشاوندان (نزدیک) به شایستگی وصیت کند، این حقی است بر پرهیزگاران. اگرچه این آیه درباره وصیت خاص به والدین و اقربین است، اما اصل لزوم وصیت را تبیین می کند. همچنین روایات بسیاری، وصیت را سیره انبیاء و وسیله ای برای اصلاح امور معرفی کرده اند.

آیا خود وصیت کردن واجب است؟

این سوال مهمی است که پاسخ آن به شرایط شخص موصی بستگی دارد:

موارد وجوب وصیت:

در برخی موارد، وصیت کردن بر شخص واجب شرعی است و در صورت ترک آن، مرتکب معصیت شده است. این موارد غالباً ناظر به حقوقی است که بر گردن شخص بوده و فرصت ادای آن ها را در زمان حیات نداشته است:

1. حقوق الناس (حقوق مردم): اگر شخص دیون (بدهی ها)، امانت ها، ودایع، یا هرگونه تعهد مالی و غیرمالی دیگری نسبت به مردم بر عهده داشته باشد و نتوانسته باشد آن ها را در زمان حیات ادا کند، واجب است در مورد آن ها وصیت کند تا ورثه پس از فوت او، این حقوق را ادا کنند. عدم وصیت در این موارد، تضییع حقوق دیگران محسوب می شود.
2. حقوق الله (حقوق خداوند): اگر بر عهده شخص، قضای نمازها یا روزه های فوت شده، کفارات (مانند کفاره قسم یا نذر) یا نذوراتی باشد که فرصت انجام آن ها را در زمان حیات نداشته است، واجب است در مورد ادای آن ها وصیت کند. این وصیت می تواند شامل اختصاص مالی از ترکه برای اجیر گرفتن جهت انجام این واجبات باشد.

موارد استحباب وصیت:

علاوه بر موارد وجوب، در بسیاری از موارد دیگر، وصیت کردن مستحب مؤکد است و دارای ثواب و اجر اخروی فراوان است. این موارد عمدتاً شامل کارهای خیر، انفاق، نیکوکاری و تدبیر امور فرزندان و خانواده است که شامل موارد زیر می شود:

• وصیت به انفاق در راه های خیر، صدقات جاریه، ساخت مسجد، مدرسه، بیمارستان یا کمک به نیازمندان.
• سفارش به حفظ صله رحم و مهربانی با خویشاوندان.
• وصیت به مراقبت و سرپرستی از فرزندان صغیر یا محجور.
• توصیه به انجام امور نیکو و پرهیز از گناهان.

وجوب عمل به وصیت پس از فوت

پس از فوت موصی، عمل به وصیت صحیح و نافذ او، بر ورثه و وصی (در صورت تعیین) واجب شرعی است. این وجوب مطلق نیست و دارای حدودی است که مهمترین آن قاعده ثلث (یک سوم) است.

قاعده ثلث (یک سوم اموال):

طبق فقه اسلامی، وصیت شخص تنها تا یک سوم (ثلث) مجموع اموال او نافذ است و نیازی به اجازه ورثه ندارد. یعنی موصی می تواند تا یک سوم اموال خود را به هر طریقی که می خواهد (جز موارد باطل) وصیت کند و ورثه موظف به اجرای آن هستند. نحوه محاسبه ثلث بر اساس ارزش اموال در زمان فوت موصی است.

حکم وصیت مازاد بر ثلث:

اگر موصی بیش از یک سوم اموال خود را وصیت کرده باشد (مثلاً نصف اموالش را)، نفوذ و اجرای وصیت نسبت به آن مقدار که زائد بر ثلث است، منوط به رضایت و تنفیذ ورثه است. ورثه از نظر شرعی اجباری به پذیرش این مقدار اضافی ندارند و می توانند آن را رد کنند. اگر حتی یکی از ورثه نیز با وصیت مازاد بر ثلث مخالفت کند، آن مقدار از وصیت نسبت به سهم او باطل و غیرنافذ خواهد بود. البته، این رضایت می تواند قبل یا بعد از فوت موصی باشد.

موارد بطلان وصیت از نظر شرع:

وصیت در برخی موارد، حتی اگر در محدوده ثلث هم باشد، از نظر شرعی باطل است و نیازی به اجرا ندارد. از جمله این موارد:

• وصیت به انجام معصیت یا امور نامشروع (مثلاً وصیت به ساخت قمارخانه).
• وصیت به ضرر ورثه در حدی که از حدود شرعی تجاوز کند.
• وصیت به نفع قاتل عمدی موصی (در اکثر موارد).
• وصیت مجنون یا سفیه (در مواردی که وصیت به ضرر اوست) یا در حالت اکراه و اجبار.

تکلیف انکار وصیت توسط ورثه در فقه:

اگر ورثه، وصیت موصی را انکار کنند یا به آن اعتراض داشته باشند، مدعی وصیت (مثلاً وصی یا موصی له) باید وصیت را از راه های شرعی (مانند شهادت شهود، سند کتبی معتبر و اقرار) اثبات کند. در صورت اثبات، اگر وصیت در محدوده ثلث یا کمتر از آن باشد، انکار یا اعتراض ورثه اثری ندارد و عمل به آن واجب است.

اگر وصیت به مقدار ثلث ترکه یا کمتر از آن باشد، اعتراض ورثه به آن وجهی ندارد بلکه بر آنان واجب است طبق وصیّت عمل کنند.

وجوب عمل به وصیت از منظر حقوقی (قانون مدنی ایران)

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، به طور گسترده به مبحث وصیت پرداخته و احکام شرعی آن را در قالب مواد قانونی مدون کرده است. این تطابق نشان دهنده احترام قانون به اصول فقهی و تأکید بر اجرای صحیح وصیت است.

تطابق با شرع و مواد قانونی مرتبط

قوانین مربوط به وصیت در ایران، عمدتاً برگرفته از فقه امامیه است و قانون مدنی مواد ۱۸۳ تا ۸۶۰ را به این موضوع اختصاص داده است. این مواد، چارچوب قانونی وصیت را مشخص کرده و وجوب عمل به آن را در سیستم حقوقی کشور تضمین می کنند.

حدود قانونی نفوذ وصیت

یکی از مهمترین اصول در قانون وصیت، همانند فقه، محدودیت وصیت به ثلث ترکه است:

• حدود ثلث (یک سوم) در قانون: ماده ۸۴۳ قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد: وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه دهد فقط نسبت به سهم او نافذ است. این ماده، قاعده شرعی ثلث را به عنوان یک اصل حقوقی تثبیت کرده است. نحوه محاسبه ثلث بر اساس ارزش تمام اموال موصی در زمان فوت است، نه در زمان تنظیم وصیت.
• وصیت در محدوده ثلث: وصیتی که موصی در حدود یک سوم اموال خود انجام می دهد، از نظر قانونی نافذ و لازم الاجرا است و ورثه مکلف به تبعیت از آن هستند. در این حالت، نیازی به اخذ رضایت یا تنفیذ ورثه نیست و هیچ یک از ورثه نمی توانند مانع اجرای آن شوند.
• وصیت مازاد بر ثلث: نیاز قطعی به تنفیذ ورثه: اگر وصیت موصی بیش از ثلث اموالش باشد، نفوذ آن منوط به تنفیذ ورثه است. تنفیذ در اینجا به معنای اجازه و رضایت رسمی و حقوقی است که می تواند قبل از فوت موصی یا پس از آن صورت گیرد. تفاوت تنفیذ با رضایت صرف در این است که تنفیذ یک عمل حقوقی است که به وصیت اعتبار می بخشد. ورثه مختارند که وصیت مازاد بر ثلث را تنفیذ کنند یا نکنند و هیچ اجباری از نظر قانونی برای آن ها وجود ندارد.
• حکم عدم تنفیذ ورثه برای مازاد بر ثلث: در صورت عدم تنفیذ وصیت مازاد بر ثلث توسط ورثه، آن قسمت از وصیت که از ثلث تجاوز کرده، باطل و بی اعتبار خواهد بود و به ورثه برمی گردد. اگر برخی از ورثه تنفیذ کنند و برخی دیگر نکنند، وصیت فقط نسبت به سهم ورثه ای که تنفیذ کرده اند، نافذ خواهد بود.

شرایط صحت وصیت نامه از دیدگاه قانونی

علاوه بر حدود نفوذ، وصیت برای اینکه از نظر قانونی صحیح و معتبر باشد، باید شرایطی را احراز کند:

• اهلیت موصی: موصی باید در زمان تنظیم وصیت نامه، عاقل، بالغ و رشید باشد. وصیت شخص غیر رشید (سفیه) در امور مالی، نیاز به اذن ولی یا قیم دارد و وصیت مجنون به طور کلی باطل است.
• قصد و رضا: وصیت باید با قصد و اراده آزاد موصی باشد و از روی اکراه و اجبار صورت نگرفته باشد.
• مشروعیت موصی به: مورد وصیت (موصی به) باید از نظر شرعی و قانونی مشروع باشد و مخالف با نظم عمومی یا اخلاق حسنه نباشد. وصیت به ارتکاب جرم یا کارهای حرام، باطل است.
• قابلیت انتقال قانونی موصی به: مالی که وصیت می شود، باید قابلیت انتقال قانونی را داشته باشد و موصی مالک یا دارای حق تصرف در آن باشد.

انواع وصیت نامه از نظر شکلی

قانون مدنی ایران، وصیت نامه ها را از نظر شکلی به سه دسته تقسیم می کند که هر کدام اعتبار و شرایط خاص خود را دارند:

1. وصیت نامه رسمی: این نوع وصیت نامه در یکی از دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود و دارای بالاترین اعتبار قانونی است. نیاز به اثبات اصالت آن نیست و در صورت بروز اختلاف، به راحتی قابل استناد است.
2. وصیت نامه خودنوشت: وصیت نامه ای است که تمام متن آن به خط موصی باشد و دارای تاریخ (روز، ماه، سال) و امضای موصی باشد. برای معتبر بودن، باید در دادگاه به اثبات برسد.
3. وصیت نامه سری: این وصیت نامه ممکن است به خط موصی یا دیگری باشد، اما باید به امضای موصی رسیده و در اداره ثبت اسناد سپرده شود. مانند وصیت نامه خودنوشت، برای اعتبار نیازمند تشریفات قانونی اثبات است.

برای جلوگیری از هرگونه ابطال یا خدشه در وصیت نامه، توصیه می شود که حتماً به صورت رسمی تنظیم شود تا از اعتبار حقوقی بالاتری برخوردار باشد.

مسئولیت و وظایف وصی در قانون

وصی، فردی است که موصی او را برای اجرای وصیت های عهدی یا اداره اموال تعیین می کند. قانون مدنی، وظایف و اختیارات وصی را دقیقاً مشخص کرده است. وصی باید در حدود اختیاراتی که موصی به او داده است، عمل کند و در انجام وظایف خود امین باشد. وصی نمی تواند از وصایت استعفا دهد مگر با اجازه موصی یا دادگاه. هرگونه تخلف وصی از حدود اختیارات یا عدم رعایت مصلحت، می تواند منجر به عزل او توسط دادگاه شود و وصی مسئول خسارات وارده خواهد بود.

ضمانت اجرای حقوقی عدم عمل به وصیت صحیح

در صورتی که وصیتی صحیح و نافذ (در محدوده ثلث یا با تنفیذ ورثه) وجود داشته باشد و ورثه یا وصی از عمل به آن خودداری کنند، موصی له (کسی که وصیت به نفع اوست) یا ذینفع وصیت می تواند با مراجعه به مراجع قضایی، اجرای وصیت را مطالبه کند. دادگاه پس از بررسی و احراز صحت وصیت، حکم به اجرای آن صادر خواهد کرد و متخلفان را ملزم به عمل به وصیت خواهد نمود. این امر، ضمانت اجرایی برای تحقق اراده موصی در چارچوب قانون فراهم می آورد.

پرسش های متداول و موارد خاص در مورد وصیت

در زمینه وصیت، سوالات و موارد خاصی وجود دارد که درک آن ها می تواند به شفافیت بیشتر موضوع کمک کند. در این بخش به بررسی برخی از این موارد می پردازیم.

وصیت به اعضای بدن پس از فوت

موضوع وصیت به اهدای اعضای بدن پس از فوت، از دیرباز مورد بحث فقهی و حقوقی بوده است. از منظر شرعی، اکثر فقها اهدای اعضا را در صورتی که منجر به هتک حرمت میت نشود و با رضایت قبلی شخص (وصیت) باشد، جایز و حتی مستحب می دانند، به ویژه اگر برای نجات جان مسلمانی باشد. از منظر حقوقی نیز در ایران، «قانون پیوند اعضای بیماران خاص» مصوب ۱۳۷۹ این امر را مجاز دانسته و وصیت به اهدای عضو را معتبر می شناسد، مشروط بر آنکه گواهی فوت مغزی توسط سه پزشک متخصص تأیید شود و ورثه نیز رضایت خود را اعلام کنند. این وصیت هتک حرمت محسوب نمی شود و عمل به آن بلامانع است.

وصیت برای مجالس ترحیم و سوگواری

وصیت به صرف مال برای مجالس ترحیم، عزاداری و سوگواری موصی، از نظر شرعی و حقوقی بلامانع است. اما نکته مهم آن است که این وصیت نیز باید در محدوده ثلث اموال موصی باشد. اگر مبلغ وصیت شده برای این امور، بیشتر از یک سوم کل دارایی موصی باشد، نفوذ آن نسبت به مقدار زائد بر ثلث، منوط به رضایت و تنفیذ ورثه خواهد بود. شرع و قانون حد خاصی برای میزان مصرف در این مجالس تعیین نکرده اند، اما عرف و شئونات جامعه باید رعایت شود.

تبدیل موضوع وصیت

گاهی موصی به ساخت مسجد وصیت می کند، اما پس از فوت او مشخص می شود که در آن منطقه نیاز به مدرسه بیشتر است یا بالعکس. آیا می توان موضوع وصیت را تغییر داد؟

پاسخ شرعی و حقوقی این است که تبدیل موضوع وصیت (مثلاً ساخت مدرسه به جای مسجد) اصولاً جایز نیست، زیرا عمل به وصیت باید مطابق با نیت و اراده موصی باشد. مگر در شرایط خاص و اضطراری که امکان اجرای عین وصیت نباشد یا تبدیل آن به مصلحت و هدف اصلی موصی نزدیک تر باشد و با اذن حاکم شرع یا دادگاه صورت گیرد. اما اگر وصیت به صرف مبلغی برای یک کار خیر خاص بوده و نه ساخت عین آن، مثلاً وصیت به صرف پول برای مسجد بوده اما ساخت مسجد در آن زمین خاص مدنظر نبوده است، در این صورت می توان پول آن را برای ساخت مسجد در مکان نیازمند دیگری مصرف کرد. تصمیم گیری در این موارد نیازمند بررسی دقیق نیت موصی و شرایط موجود و در صورت لزوم، حکم دادگاه است.

انکار یا اعتراض ورثه به وصیت

اگر ورثه، وصیت نامه را انکار کنند یا به آن اعتراض داشته باشند، چه باید کرد؟

در این حالت، بار اثبات صحت وصیت نامه بر عهده مدعی (مثلاً وصی یا موصی له) است. مدعی باید با ارائه دلایل و مدارک معتبر (مانند وصیت نامه رسمی، شهادت شهود، مدارک کتبی معتبر) صحت وصیت را در دادگاه اثبات کند. اگر وصیت نامه رسمی باشد، اعتبار آن قطعی است و نیازی به اثبات مجدد نیست. پس از اثبات صحت وصیت، اگر وصیت در محدوده ثلث باشد، انکار یا اعتراض ورثه هیچ تأثیری در وجوب عمل به آن ندارد و دادگاه حکم به اجرای وصیت صادر می کند.

تغییر یا ابطال وصیت توسط موصی در زمان حیات

موصی تا زمانی که زنده و دارای اهلیت کامل است، می تواند در وصیت خود تجدیدنظر کرده، آن را تغییر دهد یا به طور کلی باطل کند. هیچ کس نمی تواند موصی را مجبور به حفظ یا عدم تغییر وصیت کند. این حق، از اصول اساسی وصیت است، چرا که وصیت یک عمل قابل رجوع و متزلزل است و فقط با فوت موصی قطعیت می یابد.

رضایت ورثه قبل از فوت موصی

اگر ورثه در زمان حیات موصی، وصیت او را نسبت به بیش از ثلث اموال اجازه دهند، آیا این اجازه معتبر است و آیا می توانند پس از فوت موصی از آن رجوع کنند؟

بله، اجازه ورثه در زمان حیات موصی نسبت به زائد بر ثلث، معتبر و برای نفوذ وصیت کافی است. طبق نظر مشهور فقها و قانون مدنی، پس از وفات موصی، ورثه دیگر حق رجوع از این اجازه را ندارند و رجوع آنان اثری نخواهد داشت. این بدان معناست که اگر یک بار اجازه داده اند، این اجازه تا ابدالدهر پابرجاست و نمی توانند آن را پس بگیرند. این امر به دلیل ایجاد یک تعهد حقوقی و شرعی است که با فوت موصی قطعی می شود.

نقش دادگاه ها در اجرای وصیت

دادگاه ها در چند مورد در اجرای وصیت دخالت می کنند:

• اثبات صحت وصیت: در صورتی که وصیت نامه رسمی نباشد (خودنوشت یا سری) و ورثه به آن اعتراض داشته باشند، دادگاه وظیفه دارد صحت و اعتبار آن را تأیید کند.
• اجرای وصیت: اگر وصی از اجرای وصیت خودداری کند یا ورثه مانع اجرای وصیت صحیح شوند، دادگاه به درخواست ذینفع، حکم به اجرای وصیت خواهد داد.
• نظارت بر وصی: در مواردی که وصی در انجام وظایف خود تخلف کند یا ورثه از او شکایت داشته باشند، دادگاه می تواند به موضوع رسیدگی کرده و در صورت لزوم، وصی را عزل و فرد دیگری را به جای او منصوب کند.
• تفسیر وصیت: اگر ابهامی در مفاد وصیت نامه وجود داشته باشد، دادگاه می تواند با توجه به شواهد و قرائن و نیت موصی، آن را تفسیر کند.

اجازه ورثه در زمان حیات موصی نسبت به زائد بر ثلث، برای نفوذ و صحّت وصیّت کافی است و بعد از وفات موصی، حق رجوع از آن را ندارند و رجوع آنان هم اثری ندارد.

نتیجه گیری

در پاسخ به این پرسش محوری که آیا عمل به وصیت واجب است؟، می توان به روشنی بیان کرد که وصیت صحیح و نافذ، هم از منظر شرعی و هم از دیدگاه حقوقی، وجوب داشته و عمل به آن الزامی است. این وجوب در محدوده یک سوم اموال موصی (ثلث) مطلق است و ورثه هیچ اختیاری در رد یا عدم اجرای آن ندارند. در خصوص وصیت مازاد بر ثلث، نفوذ و اجرای آن منوط به رضایت و تنفیذ ورثه است که در صورت رضایت آن ها، عمل به آن قسمت نیز واجب می شود.

وصیت نه تنها یک تدبیر حقوقی، بلکه یک مسئولیت شرعی است که می تواند ضامن ادای حقوق الهی و حقوق مردم باشد و از بروز بسیاری از اختلافات و مشکلات پس از فوت جلوگیری کند. تنظیم یک وصیت نامه دقیق، واضح و مطابق با موازین شرعی و قانونی، نشان از بصیرت و دوراندیشی موصی است. این اقدام می تواند آرامش خاطر را برای شخص وصیت کننده به ارمغان آورده و مانع از سرگردانی و نزاع ورثه شود.

با توجه به پیچیدگی های احکام شرعی و قوانین حقوقی وصیت، به کلیه مخاطبان گرامی، اعم از موصی، ورثه یا وصی، توصیه می شود برای تنظیم صحیح وصیت نامه یا در مواجهه با مسائل مربوط به اجرای آن، حتماً با وکلای متخصص در امور ارث و وصیت یا مراجع معتبر فقهی مشورت نمایند. این گام نه تنها دقت و صحت وصیت را تضمین می کند، بلکه از بروز اشتباهات پرهزینه و اختلافات احتمالی در آینده نیز پیشگیری خواهد نمود.