تاریخ پنجاه ساله اخیر افغانستان از سویی تداوم صحنه تراژدی جنگ، خشونت، مهاجرت، مواد مخدر و غیره بوده و از سوی دیگر محل تاخت و تاز بازیِ بازیگران منطقه ای و بین المللی.
به گزارش گزارشگر آی تی، رضا عطایی» کارشناس ارشد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران در یادداشتی به بررسی نقش و جایگاه ایران در حلِ معمّای افغانستان پرداخته که در ادامه می خوانید.
به گزارش ایراف؛ در این یادداشت آمده است:وضعیت فعلی افغانستان و مسایل عدیده درونی-بیرونی امارت اسلامی طالبان از این کشور چهره ای منفی در عرصه جهانی منعکس ساخته و تصویر بیرونی بدان نیز تصویرِ یک دولت-ملتِ شکست خورده است.
موضوع و وضعیت افغانستان، موضوع و وضعیتی چند لایه و پیچیده است که به شدت متاثر از ابعاد ژیوپولتیکی، ژیواستراتژیکی و امنیت انرژی و مسایلی از این دست بوده و عوامل داخلی، منطقه ای و بین المللی در روند و نتایج مسایل افغانستان تاثیر دارد که می توان مهمترین عامل را در رقابت های سایر کشورها در فضای افغانستان دانست.
چراکه امنیت افغانستان تحت تاثیر نیروهای سیاسی-نظامی است که محیط امنیتیِ افغانستان را احاطه کرده اند. این نیروها هر یک در ابعاد منطقه ای و جهانی، منافعی را دنبال می کنند که در صورت تضاد این منافع، از طریق جریانات و گروه های وابسته به خود در افغانستان با یکدیگر رقابت می کنند. بنابراین آنچه که در موضوع و وضعیت افغانستان جریان دارد رقابت قدرت های منطقه ای و جهانی با یکدیگر است و تا زمانی که این قدرت ها به یک “آتش بس” و سپس “توازن قدرت و قوا” در افغانستان تن ندهند، معمای افغانستان همچنان لاینحل خواهد ماند.
در نوشتار حاضر، ضمن مرور کوتاه بر ریشه های بحران در افغانستان، می خواهیم نگاه و تحلیلی از نقش و جایگاه ایران در حل معمای افغانستان داشته باشیم. به عبارت دیگر، با تبارشناسی سیر تحولات نیم قرن اخیر افغانستان که وضعیت افغانستان امروزی مولِّد آن است به موضوع اصلی یادداشت -نقش ایران در حل معمّای افغانستان- می رسیم.
ریشه های بحران در تاریخ تحولات افغانستانِ معاصر از کودتای 26 سرطان[تیر] 1352ش (1973م) سردار محمد داوود شروع می شود که تبعات این کودتای سرطان خیز، خودش را در کودتای کمونیستی 7 ثور[اردیبهشت] 1357ش (1978م) و روی کار آمدنِ دولت کمونیستی و تحولات بعدی نشان داد.
جنگ افغانستان هم به صورت رسمی از سال 1979م با حمله ی اتحاد جماهیر شوروی به این کشور آغاز و افغانستان به میدانِ جنگ سرد دو بلوک شرق و غرب تبدیل شد.
وضعیت یادشده به نحوی تداعی کننده “بازی بزرگ” (The Great Game) و توافقنامه 1907م بود که افغانستان در آن برهه به عنوان “کشور حایل” میان روسیه تزاری و بریتانیا به رسمیت شناخته شده بود و اینک به تعبیر احمد رشید پاکستانی، میزبانِ “بازی بزرگ جدید” (The New Great Game) می باشد که به حوادث یازدهم سپتامبر ختم شد که در نتیجه با حضور نظامی ایالات متحده بعد از سال 2001م، جنگ های پارتیزانی و حملات تروریستی اوج گرفت و رفته رفته بعد از سال 2014م به یک جنگ جبهه ای تبدیل شد که طی آن طالبان توانستند بر بخش های عظیمی از این کشور تسلط پیدا کنند و بعد از 20 سال جنگ فرسایشی در افغانستان، میان نیروی های بین المللی به رهبری آمریکا و دولت افغانستان با طالبان، شاهد سقوط نظام مرسوم به جمهوریت و روی کار آمدن دوباره فعلی در آن کشور هستیم.
چنین به نظر می رسد با وقوع کودتای سردار داوود -که امسال پنجاهمین سالگرد آن بود- و با سیاست های دوره او، افغانستان وارد فاز و ماجرایی شد که تا به امروز ادامه یافته است. واقع قضیه چنین است که با کودتای داوودخان، فضای جنگ و صلح در افغانستان به فضای “جنگ و صلحِ نیابتی” مبدل شد، به نحوی که می توان ادعا نمود در نگاهی کلی در تمامی جنگ ها و صلح های نیم قرن اخیر افغانستان، افغانستان و مردم افغانستان، هیچ محلی از اِعرابی نداشته اند و این عوامل و بازیگران بیرون از افغانستان و به غیر از مردم افغانستان بوده اند که یا فتنه انگیز جنگ در افغانستان شده اند یا مذاکره کننده صلح.
با آنچه گذشت، آشکار و روشن است که تا این صورت مساله عوض نشود؛ وضعیت افغانستان نیز افتان و خیزان به همین منوال تداوم می یابد.
نقش و جایگاه ایران در حل معمای افغانستان نیز از همین جا نمایان می شود، که با دارابودن بیشترین ریشه ها و پیوندهای امنیتی-سیاسی و اجتماعی-فرهنگی با افغانستان، هماره راه برون رفت کشور همسایه اش را در داخل افغانستان و توسط تمام جریانات و گروه های افغانستان دیده و تاکید نموده است.
اگر نگاه آمریکا و روسیه و چین به افغانستان، نگاه ابزاری و بستر منازعه با رقیب است و پاکستان و هند با عینک سیاسی-امنیتی به افغانستان می نگرند که شعله وربودنِ بی ثباتی در افغانستان به نفع شان است، ایران اگر بخواهد هم نمی تواند چنین رویکردهایی به کشور همجوارش داشته باشد. زیرا تاثیرپذیرترین و آسیب پذیرترین کشور در قبال مسایل افغانستان، باز ایران است که شواهد مثالش از ناامنی مرزها، قاچاق، مواد مخدر، سیل مهاجران و غیره فراوان است.
در همین راستا یادداشتِ “محذورات و مقدورات جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان” را در سایت ایراف بخوانید.
اگرچه سیاست های ایران نیز در قبال افغانستان در طول چند دهه اخیر با اشکالات و انتقاداتی مواجه بوده است، اما امید می رود که جمهوری اسلامی ایران با رویکرد نقادانه و آسیب شناسانه از کارنامه ی دیروز و با چشم انداز فردای بهتر و پایدار برای هر دو کشور، عملکرد امروزش در افغانستان، وزین و شایسته باشد.
از همین روی، از دیدگاه این قلم، تنها کشوری که زمینه، شرایط و همچنین بسترهای لازم برای برگزاری نشست های گفتگوهای افغانستان را دارد، ایران می باشد. چرا که هم با اکثر جریانات و گروه های مختلف افغانستان در تعامل و گفتگوست یا می تواند بستر گفتگو و تعامل را به وجود آورد و دیگر این که نقش و جایگاه ایران، با تمام رقابت ها و تنازعاتی که با آن می شود، در معادلات منطقه ، غیر قابل انکار و حذف ناشدنی است.
ایران با توجه به تعاملی که با تمام گروه ها و جریانات مختلف افغانستان دارد و یا با توجه به زمینه های چنین تعاملی که در میان تمام گروه های افغانستان می تواند داشته باشد، مهم ترین و مناسب ترین کشور منطقه ای-بین المللی است که می تواند نقش آفرینی موثر در میزبانی از گفتگوهای بین الافغانی ایفا نماید که مشابه نتیجه کنفرانس بُن، تکرار نشود.
در شرایط حال حاضر، این امکان بازیگری در مقایسه با سایر بازیگرانِ دخیل دردمعمای افغانستان، چنین به نظر می می رسد تنها برای ایران فراهم است چرا که هم با حکومت فعلی افغانستان تعامل دارد و هم با گروه های مخالف و اپوزیسیون حکومت فعلی افغانستان می تواند داشته باشد. در صورتی که برای سایر بازیگران دخیل در موضوع افغانستان، چه کشورهای همسایه و منطقه و چه بازیگران فرامنطقه ای، در خوشبینانه ترین شکل ممکن، با یک طرفِ معما در تعامل یا در مسیر تعامل هستند.
البته شایان ذکر است طبق قاعده بازی با حاصل جمع صفر در اصول روابط بین الملل که بر فضای سیاست و قدرتِ نظام بین الملل حاکم است و با کمال تاسف موضوع و وضعیتِ افغانستان برای کشورهای همسایه و سایر بازیگران فرامنطقه ای، نیز متاثر از آن است که در سرآغاز یادداشت بدان اشاراتی شد؛ ایران نیز زمانی می تواند نقش محوری در حل معمای افغانستان ایفا نماید که منافع و مقاصد سایر بازیگران داخلی و خارجی ِ دخیل در موضوع و وضعیتِ افغانستان را بشناسد و دست به اقدام زند.
پایان خبر گزارشگر آی تی
ایران و معمای افغانستان – گزارشگر آی تی
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "ایران و معمای افغانستان – گزارشگر آی تی" هستید؟ با کلیک بر روی عمومی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "ایران و معمای افغانستان – گزارشگر آی تی"، کلیک کنید.