تقاضای اعسار از هزینه دادرسی: شرایط، مدارک و مراحل ۱۴۰۳

تقاضای اعسار از هزینه دادرسی: شرایط، مدارک و مراحل ۱۴۰۳

تقاضای اعسار از هزینه دادرسی

تقاضای اعسار از هزینه دادرسی یک راهکار قانونی است که به افراد کم بضاعت امکان می دهد تا بدون نگرانی از بار مالی دادرسی، حقوق خود را در مراجع قضایی پیگیری کنند. این فرآیند به افرادی که توانایی پرداخت هزینه های سنگین دادگاه را ندارند، کمک می کند تا به عدالت دسترسی پیدا کنند. در این مقاله به بررسی جامع مفهوم، شرایط، مدارک لازم و مراحل درخواست اعسار از هزینه دادرسی می پردازیم.

دسترسی به عدالت از اصول بنیادین هر نظام حقوقی است. با این حال، هزینه های دادرسی گاهی می تواند مانعی جدی برای احقاق حقوق افراد، به ویژه آن دسته از شهروندانی که با محدودیت های مالی مواجه هستند، ایجاد کند. در چنین شرایطی، نهاد حقوقی «اعسار از هزینه دادرسی» به عنوان یک راهکار قانونی مطرح می شود که هدف آن تضمین دسترسی برابر همگان به محاکم قضایی است. این نهاد به اشخاصی که به دلیل عدم تمکن مالی قادر به پرداخت هزینه های مربوط به طرح دعوا و پیگیری پرونده خود نیستند، امکان می دهد تا از این هزینه ها معاف شوند.

اعسار چیست؟ تعریفی حقوقی از تنگدستی

واژه اعسار در لغت به معنای تنگدستی، ناداری و نداشتن توانایی مالی است. در اصطلاح حقوقی، معسر به کسی گفته می شود که به دلیل نداشتن دارایی کافی یا عدم دسترسی به اموال خود، توانایی پرداخت بدهی ها و تعهدات مالی خود را نداشته باشد. این مفهوم در قوانین ایران، به ویژه در قانون اعسار و قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، جایگاه ویژه ای دارد و به افراد امکان می دهد تا در شرایط تنگنای مالی، از حمایت های قانونی بهره مند شوند.

اعسار، به عنوان یک مفهوم حقوقی، با ورشکستگی تفاوت های اساسی دارد. ورشکستگی نهادی است که به طور خاص برای تجار و اشخاص حقوقی (شرکت ها) پیش بینی شده و زمانی رخ می دهد که یک تاجر یا شرکت از انجام تعهدات مالی خود ناتوان شود. اما اعسار بیشتر به وضعیت افراد حقیقی غیرتاجر اطلاق می گردد و دامنه شمول آن عام تر است. این تفاوت در ماهیت و آثار حقوقی هر یک، اهمیت زیادی در تشخیص نوع دعوا و دادگاه صالح برای رسیدگی دارد.

اعسار از هزینه دادرسی چیست؟ معافیت از بار مالی رسیدگی

«معسر از هزینه دادرسی» فردی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی موقت به مال خود، یا ناتوانی در پرداخت مخارج محاکمه، به طور موقت قادر به تأدیه هزینه های دادرسی نیست. این تعریف مستند به ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی است که صراحتاً بیان می دارد: «معسر از هزینه دادرسی کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت قادر به تأدیه آن نیست.»

اهمیت این نهاد حقوقی در آن است که از تضییع حقوق افراد کم بضاعت جلوگیری می کند. اگر افراد به دلیل فقر، توانایی طرح دعوا یا دفاع از خود را نداشته باشند، اصل دسترسی همگانی به عدالت زیر سؤال می رود. اعسار از هزینه دادرسی، تضمینی برای این حق بنیادین است و به شهروندان اطمینان می دهد که صرف نظر از وضعیت مالی شان، می توانند به دنبال احقاق حقوق خود در مراجع قضایی باشند. این معافیت می تواند شامل تمام یا بخشی از هزینه ها گردد.

هزینه های دادرسی شامل چه مواردی می شود؟ آشنایی با مخارج قضایی

هزینه های دادرسی شامل کلیه مخارجی است که از زمان طرح دعوا تا اجرای حکم، در طول فرآیند قضایی به عهده طرفین دعوا قرار می گیرد. این هزینه ها می توانند بسته به نوع و ماهیت دعوا، پیچیدگی پرونده و مراحل رسیدگی، متغیر باشند. آشنایی با این مخارج برای هر فردی که قصد مراجعه به دادگاه را دارد، ضروری است.

قانون آیین دادرسی مدنی، مصادیق و دامنه شمول هزینه های دادرسی را مشخص کرده است. بر اساس مواد 502 و 503 این قانون، هزینه های دادرسی عبارتند از:

  • هزینه برگه هایی که به دادگاه تقدیم می شود، از جمله دادخواست بدوی، اعتراض به حکم غیابی، دادخواست تجدیدنظر، فرجام خواهی و اعاده دادرسی.
  • هزینه قرارها و احکام دادگاه که صادر می شود.
  • هزینه وکالت نامه و برگه های اجرایی.

این هزینه ها معمولاً به صورت الصاق و ابطال تمبر یا واریز وجه به حساب خزانه دولت پرداخت می گردند.

علاوه بر موارد فوق، هزینه های دیگری نیز ممکن است در طول دادرسی به وجود آیند که مشمول اعسار از هزینه دادرسی می شوند:

  • هزینه کارشناسی: طبق ماده 295 قانون آیین دادرسی مدنی، پرداخت دستمزد کارشناس بر عهده متقاضی است و در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر (معمولاً یک هفته)، کارشناسی از عداد دلایل وی خارج می شود. این هزینه اغلب بخش قابل توجهی از مخارج دادرسی در پرونده های فنی و تخصصی را تشکیل می دهد.
  • هزینه های تحقیقات محلی و معاینه محل: در برخی دعاوی، دادگاه ممکن است نیاز به انجام تحقیقات محلی یا معاینه محل داشته باشد که مستلزم پرداخت هزینه است.
  • هزینه های تامین دلیل یا تامین خواسته: این موارد نیز می توانند شامل هزینه های خاص خود باشند.

ماده 519 قانون آیین دادرسی مدنی نیز در مقام بیان خسارت دادرسی، به این موارد اشاره می کند و اشعار می دارد: «خسارت دادرسی عبارت است از هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل و هزینه های دیگری که به طور مستقیم مربوط به دادرسی و برای اثبات دعوا یا دفاع لازم بوده است مانند حق الزحمه کارشناسی و هزینه تحقیقات محلی.» بنابراین، دامنه شمول اعسار از هزینه دادرسی گسترده است و می تواند بسیاری از این مخارج را پوشش دهد.

چه کسی معسر از هزینه دادرسی شناخته می شود؟ شرایط قانونی تقاضا

برای اینکه یک فرد بتواند از نهاد اعسار از هزینه دادرسی بهره مند شود و معسر شناخته گردد، لازم است شرایط قانونی خاصی را احراز نماید. این شرایط در قوانین مربوطه، به ویژه قانون آیین دادرسی مدنی و قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، تعیین شده اند و دادگاه بر اساس آن ها در مورد درخواست اعسار تصمیم گیری می کند.

مهمترین شرایط قانونی برای احراز وضعیت اعسار از هزینه دادرسی عبارتند از:

  • عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی موقت به مال: اصلی ترین شرط، اثبات این است که متقاضی فاقد دارایی کافی برای پرداخت هزینه های دادرسی است. این عدم کفایت ممکن است به دلیل نداشتن هیچ گونه مالی باشد یا اینکه فرد دارای اموالی است، اما به طور موقت به آن ها دسترسی ندارد و نمی تواند از آن ها برای تأمین هزینه های دادرسی استفاده کند. تأکید بر موقت بودن در این تعریف، به این معناست که ناتوانی در پرداخت ممکن است دائمی نباشد.
  • اثبات ناتوانی در پرداخت هزینه های دادرسی: صرف ادعا کافی نیست و متقاضی باید به طرق قانونی، ناتوانی مالی خود را به دادگاه ثابت کند. این اثبات معمولاً از طریق ارائه مدارک مربوط به وضعیت مالی، معرفی شهود مطلع و استشهادیه محلی صورت می گیرد.
  • لزوم مالی بودن دعوای اصلی در اکثر موارد: اعسار از هزینه دادرسی عمدتاً در دعاوی مالی مطرح می شود، زیرا هزینه های دادرسی در این نوع دعاوی قابل توجه است. دعاوی غیرمالی معمولاً هزینه های کمتری دارند و در مورد آن ها، کمتر نیاز به طرح دعوای اعسار پیدا می شود، اگرچه امکان آن به طور مطلق منتفی نیست. در دعاوی غیرمالی که هزینه های کمی دارند، دادگاه ممکن است ضرورتی برای رسیدگی به اعسار نبیند یا شخص را معسر از آن تشخیص ندهد.
  • عدم داشتن مالی غیر از مستثنیات دین: مفهوم مستثنیات دین از اهمیت بالایی برخوردار است. مستثنیات دین، اموالی هستند که بر اساس قانون، حتی در صورت بدهکاری شخص، نمی توان آن ها را توقیف یا به فروش رساند. این اموال شامل مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار، ودیعه اجاره و حقوق بازنشستگی می شود. اگر فردی تنها اموال در حد مستثنیات دین داشته باشد، از نظر قانونی معسر محسوب می شود.

دادگاه با بررسی دقیق این شرایط و مدارک ارائه شده، در نهایت تصمیم می گیرد که آیا متقاضی واجد شرایط اعسار از هزینه دادرسی هست یا خیر. اثبات این شرایط بر عهده مدعی اعسار است و هر گونه نقص در مدارک یا عدم اقناع دادگاه، می تواند منجر به رد درخواست شود.

مدارک لازم برای تقاضای اعسار از هزینه دادرسی (راهنمای جامع و دقیق)

جمع آوری و ارائه مدارک کامل و صحیح، یکی از حیاتی ترین گام ها در موفقیت آمیز بودن تقاضای اعسار از هزینه دادرسی است. دادگاه برای تشخیص وضعیت اعسار متقاضی، نیاز به اطلاعات دقیق و مستند از وضعیت مالی وی دارد. نقص در مدارک می تواند روند رسیدگی را طولانی یا حتی منجر به رد درخواست شود. بر اساس ماده 8 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و سایر مقررات مرتبط، مدارک زیر باید ضمیمه دادخواست اعسار گردند:

فرم دادخواست اعسار

اولین گام، تنظیم و تکمیل صحیح فرم دادخواست اعسار است. این فرم باید شامل مشخصات کامل خواهان (متقاضی اعسار) و در صورت لزوم، خوانده (طرف دعوای اصلی)، موضوع دادخواست (تقاضای اعسار از هزینه دادرسی)، شرح مختصر دعوا و درخواست، دلایل و مستندات باشد. دقت در تکمیل این فرم و ذکر تمامی جزئیات مورد نیاز، از اهمیت بالایی برخوردار است.

صورت کلیه اموال متقاضی

متقاضی اعسار باید صورت کاملی از کلیه اموال منقول و غیرمنقول خود را ارائه دهد. این صورت باید شامل شرح دقیق تعداد، مقدار و قیمت تقریبی تمامی اموال باشد. برای اموال غیرمنقول (مانند ملک، زمین)، ذکر پلاک ثبتی و آدرس دقیق ضروری است. برای اموال منقول (مانند خودرو، طلا، سکه، لوازم با ارزش)، ذکر جزئیات و ارزش تقریبی آن ها الزامی است. این بخش برای نشان دادن نداشتن اموالی غیر از مستثنیات دین، کلیدی است.

صورت تمام وجوه نقدی

این مورد شامل تمامی وجوه نقدی است که متقاضی به هر عنوان نزد بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی دارد. متقاضی باید مشخصات دقیق حساب های بانکی خود (شماره حساب، نام بانک، شعبه) و میزان موجودی آن ها را اعلام کند. ارائه گردش حساب برای مدتی معین (معمولاً شش ماه تا یک سال) می تواند به شفاف سازی وضعیت مالی کمک کند.

مشخصات اموال نزد اشخاص ثالث و مطالبات

اگر متقاضی اموالی نزد اشخاص دیگری دارد (مثلاً امانت گذاشته یا به دلیل خاصی در تصرف دیگری است) یا از اشخاص ثالثی طلبکار است که هنوز وصول نشده، باید مشخصات این اموال و مطالبات را به طور کامل ذکر کند. این بخش نشان می دهد که فرد به تمام دارایی های خود دسترسی ندارد.

فهرست نقل و انتقالات مالی

متقاضی باید فهرستی از تمامی نقل و انتقالات و تغییرات در اموال خود را از یک سال قبل از تاریخ طرح دعوای اعسار ارائه دهد. این شامل هرگونه خرید، فروش، هبه (بخشیدن)، یا انتقال اموال به نام دیگران است. هدف از این مورد، جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی و انتقال صوری اموال برای فرار از پرداخت هزینه ها است.

مدارک اثبات وضعیت مالی

علاوه بر موارد فوق، ارائه هرگونه مدرکی که به اثبات وضعیت مالی نامساعد متقاضی کمک کند، توصیه می شود. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:

  • گواهی عدم تمکن مالی از مراجع ذیصلاح (در صورت وجود و امکان).
  • گواهی حقوق (در صورتی که متقاضی کارمند باشد و حقوق دریافتی برای تأمین معیشت کافی نبوده و توان پرداخت هزینه دادرسی را ندارد).
  • اجاره نامه محل سکونت (برای نشان دادن نداشتن ملک شخصی و پرداخت اجاره).
  • مدارک مربوط به افراد تحت تکفل و هزینه های زندگی ضروری.
  • پوشش بیمه درمانی و مدارک مربوط به هزینه های پزشکی سنگین (در صورت وجود).

مدارک هویتی

ارائه کپی مصدق کارت ملی و شناسنامه متقاضی برای احراز هویت الزامی است.

جمع آوری دقیق و ارائه صادقانه این مدارک، شانس پذیرش درخواست اعسار را به طور چشمگیری افزایش می دهد. در هر صورت، توصیه می شود پیش از تنظیم و ارسال دادخواست، با یک وکیل متخصص مشورت شود تا از کامل بودن و صحت مدارک اطمینان حاصل گردد.

نقش شهود در اثبات اعسار: از انتخاب تا شهادت در دادگاه

شهادت شهود یکی از مهم ترین و گاه تعیین کننده ترین دلایل برای اثبات ادعای اعسار از هزینه دادرسی است. از آنجایی که اثبات عدم تمکن مالی و عدم دسترسی به اموال غالباً دشوار است، قانونگذار برای این منظور به شهادت افرادی که از وضعیت معیشتی متقاضی مطلع هستند، اهمیت ویژه ای قائل شده است. اما انتخاب شهود و نحوه شهادت آن ها دارای شرایط و نکاتی است که باید به دقت رعایت شود.

تعداد و شرایط قانونی شهود

بر اساس قوانین، برای اثبات اعسار، حداقل دو نفر مرد باید به عنوان شاهد معرفی شوند. این شهود باید شرایط خاصی را داشته باشند تا شهادت آن ها مورد قبول دادگاه قرار گیرد:

  • مطلع بودن از وضعیت معیشت متقاضی: شهود باید برای مدتی با متقاضی اعسار معاشرت داشته باشند یا به گونه ای از وضعیت مالی و نحوه امرار معاش او آگاه باشند که بتوانند با قطعیت، اعسار وی را تأیید کنند. این به معنای همسایگی، همکار بودن، یا آشنایی دیرینه و نزدیک با زندگی روزمره متقاضی است.
  • عدم خویشاوندی درجه اول: معمولاً شهود نباید از بستگان درجه اول متقاضی (مانند پدر، مادر، فرزند، همسر) باشند، زیرا احتمال تأثیرپذیری و عدم بی طرفی در این موارد وجود دارد.
  • شرایط عمومی شهادت: شهود باید عاقل، بالغ، عادل، و غیرذینفع در دعوا باشند. عدالت به معنای نداشتن سابقه فسق یا اشتهار به دروغگویی است.

محتوای شهادت نامه کتبی یا استشهادیه

پیش از حضور شهود در دادگاه، معمولاً لازم است یک شهادت نامه کتبی یا استشهادیه تنظیم شود و به دادخواست اعسار پیوست گردد. این سند باید شامل موارد زیر باشد:

  • هویت و اقامتگاه شهود: نام و نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس و شغل هر یک از شهود.
  • مشخصات متقاضی اعسار: نام، شغل، میزان درآمد و نحوه امرار معاش مدعی اعسار.
  • تایید عدم دسترسی به مال: شهود باید صراحتاً در شهادت نامه خود قید کنند که اطلاع کافی از شرایط مالی مدعی اعسار دارند و تأیید می کنند که وی غیر از مستثنیات دین، هیچ مال قابل دسترسی در اختیار ندارد تا بتواند به وسیله آن، هزینه دادرسی را بپردازد. آن ها باید به نحوه امرار معاش متقاضی و نداشتن دارایی های دیگر نیز اشاره کنند.

لزوم حضور شهود در جلسه دادگاه و ادای شهادت شفاهی

صرف ارائه شهادت نامه کتبی کافی نیست. در اغلب موارد، دادگاه برای اطمینان از صحت و درستی اظهارات، شهود را به جلسه رسیدگی دعوت می کند. شهود باید در حضور قاضی حاضر شده و به صورت شفاهی شهادت دهند. قاضی ممکن است سوالاتی از شهود بپرسد تا از میزان اطلاع آن ها و صحت اظهاراتشان اطمینان حاصل کند. اهمیت این جلسه به حدی است که عدم حضور شهود یا عدم اقناع قاضی توسط آن ها، می تواند منجر به رد درخواست اعسار شود.

نکات مهم در مورد رد شهادت شهود

در برخی موارد، شهادت شهود ممکن است توسط دادگاه پذیرفته نشود. دلایل رد شهادت می تواند شامل موارد زیر باشد:

  • عدم احراز شرایط قانونی شهود (مثلاً خویشاوندی درجه اول، عدم اطلاع کافی از وضعیت مالی، سابقه عدم عدالت).
  • تناقض در اظهارات شهود یا عدم تطابق شهادت آن ها با سایر مدارک و قرائن موجود در پرونده.
  • عدم حضور شهود در جلسه دادگاه پس از ابلاغ.

بنابراین، انتخاب دقیق شهود و اطمینان از آمادگی آن ها برای ادای شهادت صادقانه و مستدل، نقش بسزایی در موفقیت تقاضای اعسار دارد.

نحوه و مراحل تقاضا و رسیدگی به اعسار از هزینه دادرسی (گام به گام و عملی)

تقاضای اعسار از هزینه دادرسی یک فرآیند حقوقی مشخص دارد که شامل چندین مرحله گام به گام است. اطلاع دقیق از این مراحل برای متقاضیان ضروری است تا بتوانند درخواست خود را به درستی ثبت کرده و شانس موفقیت خود را افزایش دهند.

گام 1: ثبت نام در سامانه ثنا

اولین و اساسی ترین گام برای انجام هرگونه اقدام قضایی در ایران، از جمله تقاضای اعسار، ثبت نام در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) است. بدون ثبت نام در این سامانه، امکان طرح دادخواست یا پیگیری پرونده به صورت الکترونیکی وجود ندارد. پس از ثبت نام اولیه، برای احراز هویت باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه شود.

گام 2: تنظیم و تکمیل دادخواست اعسار

متقاضی می تواند درخواست اعسار خود را به یکی از دو صورت زیر به دادگاه صالح تقدیم نماید:

  1. ضمن دادخواست دعوای اصلی: این روش معمول تر است. در این حالت، متقاضی در همان دادخواست مربوط به دعوای اصلی خود (مثلاً مطالبه وجه، الزام به تنظیم سند)، در بخش مربوط به خواسته ها، درخواست اعسار از هزینه دادرسی را نیز مطرح می کند. مزیت این روش، سرعت بیشتر در رسیدگی است، زیرا دادگاه ابتدا به اعسار و سپس به دعوای اصلی رسیدگی می کند.
  2. به موجب دادخواست جداگانه: در صورتی که فرد قبلاً دعوایی را مطرح کرده و به هر دلیل در آن زمان درخواست اعسار نداده باشد، یا شرایط اعسار پس از طرح دعوای اصلی برای او پیش آمده باشد، می تواند دادخواست اعسار را به صورت جداگانه تنظیم و تقدیم کند. این روش ممکن است کمی زمانبرتر باشد.

تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به درخواست اعسار: دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، همان دادگاهی است که برای رسیدگی به دعوای اصلی، صالح شناخته شده است. به عنوان مثال، اگر دعوای اصلی در دادگاه حقوقی شهر الف مطرح شده باشد، درخواست اعسار نیز در همان دادگاه بررسی می شود.

گام 3: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم و تکمیل دادخواست اعسار (چه ضمن دعوای اصلی و چه به صورت جداگانه)، متقاضی باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست خود را به همراه مدارک لازم ثبت کند. در این مرحله، سیستم به صورت خودکار پرونده را به دادگاه صالح ارسال می کند.

گام 4: معرفی و حضور شهود در جلسه دادگاه

دادگاه پس از ثبت دادخواست، یک جلسه رسیدگی برای بررسی اعسار تعیین می کند و تاریخ آن را از طریق سامانه ثنا به متقاضی ابلاغ می نماید. در این جلسه، مدعی اعسار باید شهود خود را به دادگاه معرفی نماید تا به اعسار وی شهادت دهند. حضور شهود در این جلسه و ادای شهادت شفاهی آن ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. قاضی ممکن است از شهود سوالاتی بپرسد تا از میزان اطلاع آن ها و صحت گفته هایشان مطمئن شود.

حضور شهود مطلع و مورد اعتماد در جلسه رسیدگی به اعسار از هزینه دادرسی، نقشی تعیین کننده در پذیرش یا رد درخواست توسط دادگاه دارد و عدم حضور یا نقص در شهادت می تواند به رد درخواست منجر شود.

گام 5: تصمیم دادگاه

پس از استماع شهادت شهود، بررسی مدارک و وضعیت مالی متقاضی، دادگاه تصمیم نهایی خود را در مورد درخواست اعسار اعلام می کند:

  1. صدور حکم اعسار: اگر دادگاه اعسار متقاضی را احراز کند، حکم به اعسار وی صادر می شود و او از پرداخت تمامی یا بخشی از هزینه های دادرسی معاف می گردد. این حکم به متقاضی امکان می دهد تا بدون پرداخت هزینه، دعوای اصلی خود را پیگیری کند.
  2. رد درخواست اعسار: در صورتی که دادگاه به هر دلیلی (مانند عدم کفایت مدارک، عدم اقناع از شهادت شهود، یا تشخیص تمکن مالی) درخواست اعسار را نپذیرد، قرار رد دادخواست اعسار صادر می شود. در این حالت، دادگاه معمولاً مهلتی (اغلب یک هفته) برای متقاضی تعیین می کند تا هزینه های دادرسی را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت هزینه دادرسی در مهلت مقرر، قرار رد دادخواست اصلی صادر می گردد و پرونده بدون رسیدگی ماهوی مختومه می شود.

لازم به ذکر است که رسیدگی به درخواست اعسار، خارج از نوبت و مقدم بر رسیدگی به اصل دعوا صورت می پذیرد. این موضوع نشان دهنده اهمیت قانونگذار به دسترسی سریع افراد به عدالت است و تضمین می کند که هیچ کس به دلیل فقر، از طرح دعوای خود محروم نخواهد ماند.

نمونه دادخواست اعسار از هزینه دادرسی (فرم عملی و کاربردی)

تنظیم یک دادخواست اعسار از هزینه دادرسی صحیح و کامل، گام اساسی در فرآیند قانونی آن است. در اینجا یک نمونه دادخواست ارائه می شود که می تواند به عنوان راهنمایی برای متقاضیان مورد استفاده قرار گیرد. البته توصیه می شود که قبل از ثبت، این فرم توسط یک وکیل متخصص بازبینی شود.


بسمه تعالی

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام

اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [شماره ملی خواهان] و آدرس [نشانی کامل خواهان]، کد پستی [کد پستی خواهان] به استحضار می رساند:

خوانده: [در صورت نیاز به ذکر خوانده در دعوای اعسار (مثلاً اگر دادخواست جداگانه و طرف دعوا معین باشد) نام و نام خانوادگی خوانده (طرف مقابل در دعوای اصلی یا مراجع قضایی در صورت طرح جداگانه)] فرزند [نام پدر خوانده] به شماره ملی [شماره ملی خوانده] آدرس: [نشانی کامل خوانده]

موضوع دعوا:
تقاضای اعسار از پرداخت کلیه هزینه های دادرسی مربوط به پرونده به شماره کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی]

شرح دادخواست:
احتراماً، اینجانب خواهان در پرونده به شماره کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] مطرح در شعبه محترم [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه صادرکننده حکم یا مرجع رسیدگی کننده] می باشم.
موضوع دعوای اصلی [نوع دعوای اصلی را ذکر کنید، مثلاً: مطالبه مبلغ سیصد میلیون تومان بهای یک دستگاه خودرو] است که مستلزم پرداخت هزینه های دادرسی قابل توجهی می باشد.
با عنایت به وضعیت نامساعد مالی و عدم تمکن کافی اینجانب جهت تأدیه هزینه های دادرسی مربوط به پرونده مذکور، و به دلیل عدم کفایت دارایی و عدم دسترسی به اموال، تقاضای اعسار از پرداخت کلیه هزینه های دادرسی را دارم.
اینجانب هیچ گونه مال منقول و غیرمنقولی به جز مستثنیات دین (شامل [مثلاً: منزل مسکونی اجاره ای، اثاثیه ضروری زندگی]) در اختیار ندارم و توانایی پرداخت هزینه های مذکور را نداشته و وضعیت معیشتی اینجانب نیز به تأیید شهود محلی و مطلعین رسیده است.
از آنجا که پرداخت این هزینه ها برای اینجانب مشقت بار و غیرمقدور است و ادامه دادرسی بدون معافیت از این هزینه ها امکان پذیر نمی باشد، با تقدیم این دادخواست، استدعای رسیدگی و صدور حکم اعسار از هزینه دادرسی را دارم.

دلایل و مستندات:
  1. کپی مصدق کارت ملی و شناسنامه خواهان.
  2. استشهادیه محلی (یا شهادت نامه کتبی) به گواهی دو نفر شاهد مطلع از وضعیت معیشتی اینجانب.
  3. صورت کلیه اموال منقول و غیرمنقول (در صورت وجود، به همراه جزئیات و ارزش تقریبی) به همراه لیست وجوه نقدی نزد بانک ها (در صورت وجود، به همراه مشخصات حساب ها و موجودی).
  4. فهرست نقل و انتقالات مالی طی یک سال گذشته (در صورت وجود).
  5. مدارک اثبات وضعیت مالی (مانند گواهی عدم تمکن مالی از مراجع ذیصلاح (در صورت امکان)، گواهی حقوق در صورت عدم تکافو و پایین بودن میزان آن، اجاره نامه، گواهی افراد تحت تکفل).
  6. پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] که در شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه] در جریان است.
خواسته: صدور حکم بر اعسار اینجانب از پرداخت تمامی هزینه های دادرسی مربوط به پرونده اصلی به شماره کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] و کلیه مراحل بعدی آن، اعم از تجدیدنظرخواهی، فرجام خواهی و اجرای احکام (در صورت نیاز و امکان). با تشکر و احترام نام و نام خانوادگی خواهان امضاء تاریخ: [تاریخ تکمیل دادخواست]

نکات مهم برای تکمیل نمونه دادخواست:

  • اطلاعات در داخل کروشه ها `[]` را با اطلاعات دقیق خود جایگزین کنید.
  • در بخش شرح دادخواست، جزئیات مربوط به وضعیت مالی و دلایل اعسار خود را با دقت و صداقت بیان کنید.
  • دلایل و مستندات باید با مدارک واقعی که ضمیمه می کنید، مطابقت داشته باشد.
  • در صورت نیاز به ذکر خوانده در دعوای اعسار، حتماً مشخصات کامل او را درج کنید.
  • اگر دادخواست اعسار به صورت جداگانه از دعوای اصلی مطرح می شود، حتماً شماره کلاسه پرونده اصلی و شعبه رسیدگی کننده را ذکر کنید تا دادگاه از ارتباط این دو پرونده مطلع شود.

آیا اعسار از پرداخت نصف هزینه دادرسی ممکن است؟

در برخی موارد، ممکن است دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی متقاضی اعسار، به این نتیجه برسد که فرد کاملاً معسر نیست، اما توانایی پرداخت تمامی هزینه های دادرسی را نیز ندارد. در چنین شرایطی، قانونگذار امکان اعسار نسبی را پیش بینی کرده است.

به این معنا که دادگاه با تشخیص خود، فرد را از پرداخت بخشی از هزینه های دادرسی (مثلاً نصف آن) معاف می کند و او را ملزم به پرداخت مابقی هزینه ها می نماید. در این حالت، قضات می توانند حکم به اعسار وی نسبت به نصف هزینه دادرسی داده و متقاضی را از پرداخت 50 درصد هزینه ها معاف کنند. نسبت به نصف دیگر، متقاضی باید ظرف مهلت مقرر قانونی آن را پرداخت کند، در غیر این صورت قرار رد دعوا نسبت به آن بخش صادر می گردد.

این تصمیم دادگاه بر اساس قرائن و شواهد موجود، از جمله میزان دارایی های متقاضی (حتی اگر ناچیز باشد)، درآمد او، تعداد افراد تحت تکفل و سایر عوامل مؤثر بر توانایی مالی فرد اتخاذ می شود. هدف از این نوع اعسار، ایجاد تعادل بین حمایت از افراد کم بضاعت و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی است.

اعسار در مورد اشخاص حقوقی و تجار: تفاوت با ورشکستگی

مفهوم اعسار از هزینه دادرسی که تاکنون مورد بحث قرار گرفت، اساساً به افراد حقیقی غیرتاجر اختصاص دارد. در مورد تجار و اشخاص حقوقی (مانند شرکت ها و موسسات)، نهاد حقوقی متفاوتی برای ناتوانی در پرداخت دیون و هزینه ها پیش بینی شده که ورشکستگی نامیده می شود.

بر اساس ماده 512 قانون آیین دادرسی مدنی: «در مورد دعاوی که از طرف و یا علیه متوقف یا ورشکسته اقامه شده، طرح دعوای اعسار پذیرفته نمی شود و رسیدگی به امر ورشکستگی در دادگاه صلاحیت دار، بر هر امری مقدم خواهد بود.» این ماده صراحتاً بیان می کند که دادخواست اعسار از تجار و اشخاص حقوقی پذیرفته نمی شود. بنابراین، اگر یک شرکت یا یک تاجر حقیقی (کسی که شغل اصلی او تجارت است) به دلیل عدم توانایی در پرداخت هزینه های دادرسی با مشکل مواجه شود، باید درخواست ورشکستگی خود را به دادگاه ارائه دهد.

تفاوت اساسی بین اعسار و ورشکستگی در آثار حقوقی آن ها نیز هست. اعلام ورشکستگی شامل آثار گسترده ای از جمله توقف عملیات تجاری، دخالت اداره تصفیه امور ورشکستگی، و محدودیت در تصرف در اموال می شود که بسیار فراتر از معافیت از هزینه های دادرسی است. هدف قانونگذار از این تمایز، حفظ نظم اقتصادی و حقوق طلبکاران در حوزه تجارت است.

یک استثنا مهم در این زمینه، کسبه جزء هستند. کسبه جزء افرادی هستند که به صورت خرده پا به کسب و کار مشغولند و میزان معاملات و سرمایه آن ها در حدی نیست که مشمول قواعد عمومی تجارت و ورشکستگی شوند. این افراد، حتی اگر به ظاهر تاجر محسوب شوند، اما به دلیل حجم پایین فعالیت تجاری خود، از شمول ماده 512 مستثنی هستند و در صورت عدم تمکن مالی، می توانند همچون اشخاص عادی، تقاضای اعسار از هزینه دادرسی نمایند.

در نظام حقوقی ایران، نهاد اعسار از هزینه دادرسی برای اشخاص حقیقی غیرتاجر و کسبه جزء کاربرد دارد، در حالی که تجار و اشخاص حقوقی در صورت عدم توانایی مالی باید فرآیند ورشکستگی را پیگیری کنند.

نتیجه گیری و راهنمای حقوقی

تقاضای اعسار از هزینه دادرسی، سازوکاری حیاتی در نظام قضایی ایران است که دسترسی به عدالت را برای تمامی اقشار جامعه، به ویژه افراد کم برخوردار، تضمین می کند. این نهاد قانونی با معاف کردن متقاضیان واجد شرایط از پرداخت هزینه های دادرسی، راه را برای احقاق حقوق آن ها هموار می سازد.

در این مقاله به تفصیل به بررسی مفهوم اعسار، تفاوت آن با ورشکستگی، انواع هزینه های دادرسی، شرایط لازم برای احراز اعسار، مدارک ضروری، نقش کلیدی شهود، و مراحل گام به گام درخواست و رسیدگی به آن پرداختیم. نکته حائز اهمیت این است که دقت در جمع آوری مدارک، تنظیم صحیح دادخواست و معرفی شهود مطلع و واجد شرایط، عوامل اصلی در موفقیت آمیز بودن درخواست اعسار هستند.

پیچیدگی های حقوقی و اداری مرتبط با تقاضای اعسار، لزوم برخورداری از دانش کافی و تجربه در این زمینه را دوچندان می کند. با توجه به اهمیت بالای این موضوع و پیامدهای احتمالی رد درخواست اعسار (مانند رد دادخواست اصلی)، توصیه اکید می شود که متقاضیان پیش از هر اقدامی، حتماً از مشاوره وکلای متخصص در حوزه حقوقی بهره مند شوند. یک وکیل مجرب می تواند با راهنمایی های دقیق خود، به شما در تنظیم دادخواست، جمع آوری مدارک لازم، آماده سازی شهود و پیگیری صحیح مراحل قانونی کمک کند و شانس موفقیت شما را در این فرآیند افزایش دهد.

آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "تقاضای اعسار از هزینه دادرسی: شرایط، مدارک و مراحل ۱۴۰۳" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "تقاضای اعسار از هزینه دادرسی: شرایط، مدارک و مراحل ۱۴۰۳"، کلیک کنید.