دفع پروتئین در بارداری چیست؟ علائم، علت و درمان آن

 

دفع پروتئین در بارداری که به آن پروتئینوری بارداری نیز گفته می شود به وجود مقادیر غیرطبیعی پروتئین در ادرار زنان باردار اشاره دارد. در پاسخ به این سؤال که دفع پروتئین در بارداری چیست و آیا دفع پروتئین در بارداری برای جنین خطرناک است؟ باید گفت که در حالت طبیعی کلیه ها پروتئین ها را از خون فیلتر کرده و از دفع آن ها در ادرار جلوگیری می کنند. با این حال در دوران بارداری تغییرات فیزیولوژیک بدن می تواند منجر به افزایش دفع پروتئین در ادرار شود. در برخی موارد این افزایش دفع پروتئین طبیعی و بی خطر است اما در موارد دیگر می تواند نشانه ای از مشکلات جدی تر مانند پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری) یا بیماری های زمینه ای کلیوی باشد که نیازمند توجه و مراقبت پزشکی فوری است.

در این مقاله به بررسی جامع دفع پروتئین در بارداری از دیدگاه پزشکی و علمی می پردازیم. هدف از نگارش این مقاله ارائه اطلاعات دقیق و مستند به زبان ساده و قابل فهم برای عموم مردم است در حالی که اعتبار و ساختار علمی خود را حفظ می کند.

تعریف و معرفی علمی موضوع

پروتئینوری به دفع غیرطبیعی پروتئین به ویژه آلبومین در ادرار گفته می شود. در افراد سالم کلیه ها به عنوان فیلترهای بسیار کارآمد عمل می کنند و از عبور پروتئین های بزرگ از جریان خون به ادرار جلوگیری می کنند. مقدار کمی پروتئین ممکن است به طور طبیعی در ادرار وجود داشته باشد اما زمانی که این مقدار از حد مشخصی فراتر رود به عنوان پروتئینوری در نظر گرفته می شود.

در دوران بارداری بدن زن دچار تغییرات فیزیولوژیک گسترده ای می شود که می تواند بر عملکرد کلیه ها تأثیر بگذارد. افزایش حجم خون افزایش جریان خون کلیوی و تغییرات هورمونی از جمله این تغییرات هستند. این تغییرات می توانند منجر به افزایش نفوذپذیری گلومرول های کلیوی (واحدهای فیلتراسیون کلیه) و در نتیجه افزایش دفع پروتئین در ادرار شوند.

انواع پروتئینوری در بارداری :

• پروتئینوری گذرا (Transient Proteinuria) : این نوع پروتئینوری موقتی است و معمولاً به دلیل عواملی مانند استرس ورزش شدید کم آبی بدن یا عفونت های خفیف ایجاد می شود. پروتئینوری گذرا معمولاً بی خطر است و خود به خود برطرف می شود.
• پروتئینوری ارتوستاتیک (Orthostatic Proteinuria) : این نوع پروتئینوری مرتبط با وضعیت بدن است و معمولاً در حالت ایستاده یا نشسته رخ می دهد و در حالت خوابیده کاهش می یابد. علت دقیق آن مشخص نیست اما معمولاً بی خطر تلقی می شود.
• پروتئینوری مداوم (Persistent Proteinuria) : این نوع پروتئینوری به طور مداوم در آزمایش های ادرار تکرار می شود و می تواند نشانه ای از یک مشکل زمینه ای جدی تر مانند بیماری کلیوی یا پره اکلامپسی باشد.

در دوران بارداری تشخیص افتراقی بین این انواع پروتئینوری و تعیین علت زمینه ای آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا پروتئینوری مداوم می تواند عواقب جدی برای مادر و جنین داشته باشد.

علائم و نشانه های مرتبط

در بسیاری از موارد پروتئینوری در بارداری بدون علامت است و تنها از طریق آزمایش ادرار در طول معاینات روتین بارداری تشخیص داده می شود. با این حال در برخی موارد به ویژه زمانی که دفع پروتئین قابل توجه باشد یا ناشی از پره اکلامپسی باشد ممکن است علائم و نشانه هایی ظاهر شوند که عبارتند از :

• تورم (ادم) : تورم در صورت دست ها پاها و مچ پاها یکی از شایع ترین علائم پروتئینوری و پره اکلامپسی است. این تورم ناشی از احتباس مایعات در بدن به دلیل کاهش پروتئین خون (به ویژه آلبومین) است.
• ادرار کف آلود : دفع ادرار کف آلود یا حباب دار می تواند نشانه ای از وجود پروتئین زیاد در ادرار باشد. پروتئین باعث کاهش کشش سطحی ادرار می شود و منجر به ایجاد کف در ادرار می گردد.
• افزایش ناگهانی وزن : افزایش ناگهانی و غیرطبیعی وزن (بیش از ۲ کیلوگرم در هفته) می تواند ناشی از احتباس مایعات و ادم باشد که با پروتئینوری مرتبط است.
• فشار خون بالا (هیپرتانسیون) : پروتئینوری اغلب با فشار خون بالا در بارداری همراه است به ویژه در پره اکلامپسی. فشار خون بالا می تواند بدون علامت باشد یا با علائمی مانند سردرد تاری دید و سرگیجه همراه باشد.
• سردرد شدید و مداوم : سردردهای شدید و مداوم به ویژه سردردهایی که به داروهای مسکن پاسخ نمی دهند می توانند از علائم پره اکلامپسی باشند.
• تاری دید یا تغییرات بینایی : تغییرات بینایی مانند تاری دید دیدن نقاط نورانی یا از دست دادن موقت بینایی می تواند ناشی از پره اکلامپسی و تأثیر آن بر سیستم عصبی مرکزی باشد.
• درد در ناحیه فوقانی شکم (معده) : درد در ناحیه فوقانی شکم به ویژه در سمت راست می تواند از علائم پره اکلامپسی شدید و درگیری کبد باشد.
• تهوع و استفراغ : تهوع و استفراغ شدید و مداوم به ویژه در سه ماهه دوم و سوم بارداری می تواند از علائم پره اکلامپسی باشد.
• کاهش دفع ادرار : در موارد شدید پروتئینوری و پره اکلامپسی ممکن است کاهش دفع ادرار به دلیل اختلال در عملکرد کلیه ها رخ دهد.

مهم است توجه داشته باشید که این علائم می توانند ناشی از سایر شرایط بارداری نیز باشند و لزوماً به معنای وجود پروتئینوری یا پره اکلامپسی نیستند. با این حال در صورت مشاهده هر یک از این علائم مراجعه فوری به پزشک برای بررسی و تشخیص دقیق ضروری است.

روش های تشخیص علمی و پزشکی

تشخیص پروتئینوری در بارداری معمولاً با انجام آزمایش ادرار در طول معاینات روتین بارداری انجام می شود. روش های مختلفی برای اندازه گیری پروتئین در ادرار وجود دارد که عبارتند از :

• آزمایش نوار ادرار (Dipstick Test) : این آزمایش یک روش سریع و آسان برای غربالگری پروتئینوری است. در این روش یک نوار کاغذی آغشته به مواد شیمیایی در نمونه ادرار قرار داده می شود. تغییر رنگ نوار نشان دهنده وجود پروتئین و مقدار تقریبی آن است. نتایج آزمایش نوار ادرار معمولاً به صورت کیفی (منفی trace ۱+ ۲+ ۳+ ۴+) گزارش می شود. اگر نتیجه آزمایش نوار ادرار مثبت باشد (به ویژه ۱+ یا بیشتر) آزمایش های تکمیلی برای تأیید و تعیین کمیت پروتئینوری انجام می شود.
• آزمایش ادرار ۲۴ ساعته : این آزمایش روش دقیق تری برای اندازه گیری مقدار کل پروتئین دفع شده در ادرار در طول ۲۴ ساعت است. برای انجام این آزمایش بیمار باید تمام ادرار خود را در طول ۲۴ ساعت جمع آوری کرده و به آزمایشگاه تحویل دهد. مقدار طبیعی پروتئین در ادرار ۲۴ ساعته در بارداری معمولاً کمتر از ۳۰۰ میلی گرم است. دفع پروتئین بیش از ۳۰۰ میلی گرم در ۲۴ ساعت به عنوان پروتئینوری در نظر گرفته می شود.
• نسبت پروتئین به کراتینین ادرار (Urine Protein-to-Creatinine Ratio) : این آزمایش روش دیگری برای اندازه گیری کمیت پروتئینوری است که نیازی به جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته ندارد. در این روش نمونه ادرار تصادفی (معمولاً نمونه اول صبح) جمع آوری شده و نسبت پروتئین به کراتینین در آن اندازه گیری می شود. نسبت پروتئین به کراتینین ادرار کمتر از ۰.۳ میلی گرم پروتئین به ازای هر میلی گرم کراتینین معمولاً طبیعی در نظر گرفته می شود. نسبت بالاتر از ۰.۳ نشان دهنده پروتئینوری است.

علاوه بر آزمایش های ادرار برای تشخیص علت پروتئینوری و ارزیابی وضعیت مادر و جنین ممکن است آزمایش های دیگری نیز انجام شود از جمله :

• اندازه گیری فشار خون : اندازه گیری فشار خون به طور منظم برای تشخیص فشار خون بالا که یکی از علائم اصلی پره اکلامپسی است ضروری است.
• آزمایش خون : آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه ها (کراتینین و اوره خون) کبد (آنزیم های کبدی) شمارش پلاکت ها و سایر شاخص های مرتبط با پره اکلامپسی و بیماری های کلیوی انجام می شود.
• سونوگرافی : سونوگرافی برای ارزیابی وضعیت جنین رشد جنین میزان مایع آمنیوتیک و جریان خون جفتی انجام می شود.
• مانیتورینگ جنین (NST و CST) : تست های غیر استرس (NST) و تست استرس انقباضی (CST) برای ارزیابی سلامت جنین و واکنش ضربان قلب جنین به حرکات و انقباضات رحمی انجام می شوند.

تشخیص دقیق علت پروتئینوری و ارزیابی شدت آن برای تعیین برنامه درمانی مناسب و مدیریت بارداری ضروری است.

روش های درمانی (دارویی پزشکی و بالینی)

درمان پروتئینوری در بارداری به علت زمینه ای آن و شدت بیماری بستگی دارد. در برخی موارد پروتئینوری خفیف و گذرا ممکن است نیازی به درمان خاصی نداشته باشد و تنها با مراقبت و پایش قابل مدیریت باشد. در موارد دیگر به ویژه زمانی که پروتئینوری ناشی از پره اکلامپسی یا بیماری های کلیوی باشد درمان های دارویی پزشکی و بالینی ضروری است.

درمان پروتئینوری ناشی از پره اکلامپسی :

پره اکلامپسی یک عارضه جدی بارداری است که با فشار خون بالا و پروتئینوری مشخص می شود. درمان اصلی پره اکلامپسی ختم بارداری است به ویژه اگر پره اکلامپسی شدید باشد یا سلامت مادر و جنین را به خطر اندازد. زمان ختم بارداری به شدت پره اکلامپسی سن بارداری و وضعیت مادر و جنین بستگی دارد.

علاوه بر ختم بارداری درمان های دارویی و پزشکی برای مدیریت پره اکلامپسی و کاهش عوارض آن عبارتند از :

• داروهای ضد فشار خون (آنتی هیپرتانسیوها) : داروهای ضد فشار خون برای کنترل فشار خون بالا و جلوگیری از عوارض جدی مانند سکته مغزی و تشنج در مادر استفاده می شوند. داروهای رایج شامل لابه تالول هیدرالازین و نیفیدیپین هستند.
• سولفات منیزیم : سولفات منیزیم برای پیشگیری و درمان تشنج (اکلامپسی) در پره اکلامپسی شدید استفاده می شود.
• کورتیکواستروئیدها : در موارد زایمان زودرس کورتیکواستروئیدها برای تسریع بلوغ ریه های جنین و کاهش خطر مشکلات تنفسی در نوزاد نارس تجویز می شوند.
• پایش دقیق مادر و جنین : پایش مداوم فشار خون مادر میزان پروتئینوری عملکرد کلیه ها و کبد شمارش پلاکت ها و وضعیت جنین از طریق سونوگرافی و مانیتورینگ جنین برای ارزیابی پاسخ به درمان و تشخیص زودهنگام عوارض ضروری است.

درمان پروتئینوری ناشی از بیماری های کلیوی :

اگر پروتئینوری در بارداری ناشی از بیماری های زمینه ای کلیوی باشد درمان به نوع و شدت بیماری کلیوی بستگی دارد. هدف از درمان کنترل بیماری کلیوی کاهش پروتئینوری حفظ عملکرد کلیه ها و پیشگیری از عوارض بارداری است.

درمان های ممکن شامل :

• داروهای ضد فشار خون : داروهای خاصی مانند مهارکننده های ACE و ARB که معمولاً برای درمان بیماری های کلیوی استفاده می شوند در دوران بارداری منع مصرف دارند. داروهای جایگزین مانند لابه تالول متیل دوپا و نیفیدیپین برای کنترل فشار خون و کاهش پروتئینوری استفاده می شوند.
• رژیم غذایی کم پروتئین : در برخی موارد رژیم غذایی کم پروتئین ممکن است برای کاهش بار کلیه ها و کاهش پروتئینوری توصیه شود.
• درمان عفونت های ادراری : عفونت های ادراری می توانند پروتئینوری را تشدید کنند بنابراین درمان سریع و مؤثر عفونت های ادراری ضروری است.
• پایش دقیق عملکرد کلیه ها : پایش منظم عملکرد کلیه ها از طریق آزمایش خون و ادرار برای ارزیابی پیشرفت بیماری و تنظیم درمان ضروری است.

درمان پروتئینوری گذرا و ارتوستاتیک :

پروتئینوری گذرا و ارتوستاتیک معمولاً بی خطر هستند و نیازی به درمان خاصی ندارند. در این موارد توصیه می شود :

• هیدراتاسیون مناسب : مصرف کافی مایعات برای حفظ هیدراتاسیون بدن و عملکرد کلیه ها مهم است.
• اجتناب از عوامل محرک : اجتناب از عوامل محرک مانند استرس ورزش شدید و کم آبی بدن که می توانند پروتئینوری گذرا را تشدید کنند توصیه می شود.
• پایش دوره ای : انجام آزمایش ادرار دوره ای برای اطمینان از برطرف شدن پروتئینوری گذرا و عدم پیشرفت آن به پروتئینوری مداوم توصیه می شود.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی (در صورت امکان)

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی نمی توانند پروتئینوری را درمان کنند اما می توانند به مدیریت علائم و بهبود سلامت کلی مادر در دوران بارداری کمک کنند. این راهکارها باید در کنار مراقبت های پزشکی و تحت نظر پزشک متخصص استفاده شوند :

• مصرف آب کافی : نوشیدن آب کافی (حداقل ۸-۱۰ لیوان در روز) برای حفظ هیدراتاسیون بدن حمایت از عملکرد کلیه ها و کاهش احتباس مایعات مهم است.
• رژیم غذایی سالم و متعادل : مصرف یک رژیم غذایی غنی از میوه ها سبزیجات غلات کامل و پروتئین های کم چرب توصیه می شود. کاهش مصرف نمک و غذاهای فرآوری شده می تواند به کاهش احتباس مایعات و کنترل فشار خون کمک کند.
• استراحت کافی : استراحت کافی و خواب منظم (۷-۸ ساعت در شب) برای حفظ سلامت عمومی و کاهش استرس مهم است.
• ورزش منظم و سبک : انجام ورزش های سبک و منظم مانند پیاده روی شنا یا یوگا (با مشورت پزشک) می تواند به بهبود گردش خون کاهش استرس و حفظ وزن سالم در دوران بارداری کمک کند.
• پرهیز از مصرف الکل و دخانیات : مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری به شدت مضر است و باید به طور کامل اجتناب شود.
• کنترل استرس : مدیریت استرس از طریق تکنیک های آرام سازی مانند مدیتیشن یوگا یا تنفس عمیق می تواند به بهبود سلامت روانی و جسمی مادر کمک کند.
• مراجعه منظم به پزشک : پیگیری منظم معاینات بارداری و انجام آزمایش های توصیه شده توسط پزشک برای تشخیص زودهنگام و مدیریت پروتئینوری و سایر عوارض بارداری ضروری است.

روش های پیشگیری و اقدامات لازم

پیشگیری کامل از پروتئینوری در بارداری همیشه امکان پذیر نیست به ویژه در مواردی که پروتئینوری ناشی از بیماری های زمینه ای یا پره اکلامپسی باشد. با این حال برخی اقدامات و راهکارها می توانند به کاهش خطر پروتئینوری و عوارض آن کمک کنند :

• مراقبت های دوران بارداری : شروع مراقبت های دوران بارداری از ابتدای بارداری و پیگیری منظم معاینات و آزمایش های توصیه شده توسط پزشک از جمله آزمایش ادرار برای غربالگری پروتئینوری بسیار مهم است.
• کنترل عوامل خطر : مدیریت عوامل خطر مرتبط با پره اکلامپسی و بیماری های کلیوی مانند فشار خون بالا دیابت چاقی و سابقه بیماری کلیوی قبل از بارداری و در طول بارداری می تواند به کاهش خطر پروتئینوری کمک کند.
• حفظ وزن سالم : حفظ وزن سالم قبل از بارداری و جلوگیری از افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری می تواند خطر پره اکلامپسی و پروتئینوری را کاهش دهد.
• رژیم غذایی سالم : پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل غنی از میوه ها سبزیجات غلات کامل و پروتئین های کم چرب و کاهش مصرف نمک و غذاهای فرآوری شده توصیه می شود.
• ورزش منظم : انجام ورزش های سبک و منظم (با مشورت پزشک) قبل از بارداری و در طول بارداری می تواند به حفظ وزن سالم بهبود گردش خون و کاهش خطر عوارض بارداری کمک کند.
• اجتناب از مصرف داروهای غیرضروری : مصرف داروهای غیرضروری در دوران بارداری باید اجتناب شود زیرا برخی داروها می توانند بر عملکرد کلیه ها تأثیر بگذارند و خطر پروتئینوری را افزایش دهند. در صورت نیاز به مصرف دارو حتماً با پزشک مشورت کنید.
• آموزش و آگاهی : آگاهی از علائم و نشانه های پروتئینوری و پره اکلامپسی و مراجعه فوری به پزشک در صورت مشاهده هر یک از این علائم برای تشخیص زودهنگام و مدیریت به موقع این عوارض بسیار مهم است.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

دفع پروتئین در بارداری یا پروتئینوری بارداری یک یافته شایع در دوران بارداری است که می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. در حالی که پروتئینوری گذرا و ارتوستاتیک معمولاً بی خطر هستند پروتئینوری مداوم به ویژه اگر همراه با فشار خون بالا باشد می تواند نشانه ای از پره اکلامپسی یک عارضه جدی بارداری باشد که نیازمند توجه و مراقبت پزشکی فوری است.

تشخیص زودهنگام پروتئینوری از طریق آزمایش ادرار در طول معاینات روتین بارداری ارزیابی دقیق علت و شدت آن و انجام درمان های مناسب (دارویی پزشکی و بالینی) برای مدیریت پروتئینوری و عوارض آن و حفظ سلامت مادر و جنین بسیار حیاتی است.

رعایت راهکارهای سبک زندگی سالم از جمله مصرف آب کافی رژیم غذایی متعادل استراحت کافی و ورزش منظم می تواند به بهبود سلامت کلی مادر و مدیریت علائم پروتئینوری کمک کند. همچنین پیشگیری از عوامل خطر مرتبط با پره اکلامپسی و بیماری های کلیوی مانند فشار خون بالا و دیابت قبل از بارداری و در طول بارداری می تواند به کاهش خطر پروتئینوری و عوارض آن کمک کند.

در نهایت تأکید می شود که اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی دارند و جایگزین نظر متخصص نیستند. مشاوره با پزشک متخصص زنان و زایمان برای تشخیص دقیق ارزیابی وضعیت فردی و دریافت برنامه درمانی مناسب ضروری است. در صورت مشاهده هرگونه علامت یا نگرانی در مورد پروتئینوری در بارداری مراجعه فوری به پزشک توصیه می شود.

پرسش و پاسخ

۱. آیا دفع پروتئین در بارداری همیشه خطرناک است؟

خیر دفع پروتئین در بارداری همیشه خطرناک نیست. در برخی موارد پروتئینوری گذرا یا ارتوستاتیک ممکن است بی خطر باشد و خود به خود برطرف شود. اما پروتئینوری مداوم به ویژه اگر همراه با فشار خون بالا باشد می تواند نشانه ای از پره اکلامپسی یا بیماری های کلیوی باشد که عوارض جدی برای مادر و جنین به همراه دارد و نیازمند بررسی و درمان پزشکی است.

۲. آیا می توان از دفع پروتئین در بارداری پیشگیری کرد؟

پیشگیری کامل از دفع پروتئین در بارداری همیشه امکان پذیر نیست اما برخی اقدامات می توانند به کاهش خطر آن کمک کنند. مراقبت های دوران بارداری کنترل عوامل خطر مانند فشار خون بالا و دیابت حفظ وزن سالم رژیم غذایی سالم و ورزش منظم از جمله این اقدامات هستند.

۳. اگر در آزمایش ادرار بارداری پروتئین وجود داشته باشد چه باید کرد؟

اگر در آزمایش ادرار بارداری پروتئین وجود داشته باشد لازم است با پزشک خود مشورت کنید. پزشک شما آزمایش های تکمیلی مانند آزمایش ادرار ۲۴ ساعته یا نسبت پروتئین به کراتینین ادرار را برای تأیید و تعیین کمیت پروتئینوری درخواست خواهد کرد. همچنین پزشک شما فشار خون شما را اندازه گیری کرده و سایر آزمایش های لازم را برای تشخیص علت پروتئینوری و ارزیابی وضعیت شما و جنین انجام خواهد داد. بر اساس نتایج این بررسی ها پزشک برنامه درمانی مناسب را برای شما تعیین خواهد کرد.