فرق وکیل با وصی

وکیل و وصی دو نهاد حقوقی با کارکردهای متمایز هستند که در نظام حقوقی ایران نقش های کلیدی ایفا می کنند؛ وکیل در زمان حیات موکل نمایندگی وی را بر عهده دارد، در حالی که وصی پس از فوت موصی، مسئول اجرای وصیت او و اداره امور مربوط به ترکه یا صغار است. درک صحیح این تفاوت ها برای برنامه ریزی حقوقی و اطمینان از صحت انجام امور در زمان حیات و پس از فوت، اهمیت بسزایی دارد.

در بسیاری از موارد، به ویژه در مسائل مرتبط با ارث، مدیریت اموال، یا تعیین سرپرست برای افراد صغیر پس از فوت، ابهامات فراوانی پیرامون ماهیت و کارکرد وکیل و وصی برای عموم مردم وجود دارد. این ابهامات می تواند به تصمیم گیری های نادرست و بروز اختلافات حقوقی منجر شود. در این مقاله، به تفصیل به بررسی ابعاد حقوقی وکیل و وصی می پردازیم، تفاوت ها و شباهت های آن ها را تشریح می کنیم، و با ارائه مثال های کاربردی، مسیر تصمیم گیری آگاهانه را برای مخاطبان هموار می سازیم.

وکیل: نماینده شما در طول زندگی

نهاد وکالت، یکی از قدیمی ترین و پرکاربردترین مفاهیم در حقوق مدنی است که به موجب آن، یک شخص به نام موکل، انجام امری را به شخص دیگری به نام وکیل محول می کند. این نمایندگی در زمان حیات موکل محقق می شود و دامنه وسیعی از فعالیت ها، از پیگیری امور اداری تا طرح و دفاع از دعاوی قضایی را در بر می گیرد.

تعریف حقوقی وکیل

بر اساس ماده ۶۵۶ قانون مدنی، «وکالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین، طرف دیگر را برای انجام امری نایب خود می نماید.» این تعریف به صراحت ماهیت نیابتی و نمایندگی وکیل را مشخص می کند. وکیل نماینده قانونی موکل است و اقدامات او در حدود اختیارات وکالت نامه، به منزله اقدام خود موکل تلقی می شود. هدف از این نمایندگی، تسهیل انجام امور حقوقی و قضایی برای اشخاصی است که خود قادر یا مایل به انجام مستقیم آن نیستند.

منشأ و نحوه تعیین وکیل

رابطه وکالت از طریق یک قرارداد به نام «وکالت نامه» ایجاد می شود. این قرارداد می تواند به صورت رسمی (تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی) یا عادی (دست نویس و با امضای طرفین) باشد. وکالت نامه سندی است که حدود اختیارات وکیل را مشخص می کند و معمولاً شامل مواردی مانند موضوع وکالت (مثلاً فروش ملک، پیگیری پرونده قضایی)، مدت وکالت، و حق الوکاله وکیل است. انتخاب وکیل کاملاً اختیاری است و بر مبنای اعتماد متقابل موکل و وکیل صورت می گیرد.

حیطه اختیارات وکیل

اختیارات وکیل به طور کامل از مفاد وکالت نامه نشأت می گیرد. این اختیارات می تواند به دو دسته اصلی تقسیم شود:

• وکالت مطلق: در این نوع وکالت، وکیل برای انجام کلیه امور موکل یا بخشی از امور وی (مانند تمام امور مالی) بدون قید و شرط، اختیار کامل دارد. این نوع وکالت کمتر رایج است و تنها در موارد خاص و با اعتماد کامل به وکیل صورت می گیرد.
• وکالت مقید: رایج ترین نوع وکالت است که در آن، اختیارات وکیل به موارد خاص و معین شده در وکالت نامه محدود می شود. به عنوان مثال، وکالت برای فروش یک ملک خاص، وکالت برای پیگیری یک پرونده قضایی مشخص، یا وکالت برای انجام امور بانکی معین.

عدم رعایت حدود اختیارات توسط وکیل، می تواند منجر به مسئولیت حقوقی و حتی کیفری وی شود و اقدامات خارج از حدود اختیارات، برای موکل الزام آور نخواهد بود.

وظایف و مسئولیت های وکیل

وکیل در برابر موکل خود وظایف و مسئولیت های متعددی دارد که از جمله مهمترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رعایت مصلحت موکل: وکیل مکلف است همواره مصلحت موکل را در نظر بگیرد و از هرگونه اقدامی که به ضرر او باشد، اجتناب ورزد.
• امانت داری: وکیل امین موکل است و باید در حفظ اموال، اسناد و اطلاعات موکل نهایت دقت را به کار گیرد.
• انجام دقیق و به موقع موضوع وکالت: وکیل باید با جدیت و در چهارچوب زمانی تعیین شده، موضوع وکالت را پیگیری و به اتمام رساند.
• عدم تجاوز از حدود اختیارات: هرگونه اقدام وکیل خارج از اختیارات مندرج در وکالت نامه، فاقد اعتبار است و وکیل مسئول خسارات وارده خواهد بود.
• گزارش دهی: وکیل باید به طور منظم، موکل را در جریان روند انجام امور قرار دهد.

پایان یافتن رابطه وکالت

رابطه وکالت به دلایل مختلفی ممکن است پایان یابد که مهمترین آن ها عبارتند از:

• فوت موکل یا وکیل: با فوت هر یک از طرفین، وکالت به طور خودکار منقضی می شود.
• عزل وکیل توسط موکل: موکل می تواند هر زمان که اراده کند، وکیل خود را عزل نماید، مگر اینکه وکالت بلاعزل باشد که شرایط خاص خود را دارد.
• استعفای وکیل: وکیل نیز می تواند از وکالت استعفا دهد، هرچند باید شرایط موکل را در نظر بگیرد تا ضرری به او وارد نشود.
• اتمام مدت وکالت: اگر برای وکالت، مدت زمان مشخصی تعیین شده باشد، با پایان آن مدت، وکالت نیز خاتمه می یابد.
• اتمام موضوع وکالت: با انجام کامل کاری که وکالت برای آن داده شده است (مثلاً فروش ملک)، رابطه وکالت نیز پایان می پذیرد.

مثال های کاربردی وکالت

موارد متعددی وجود دارد که افراد از نهاد وکالت بهره می برند. به عنوان مثال، شخصی که در خارج از کشور اقامت دارد، می تواند به شخصی در ایران وکالت دهد تا امور مربوط به فروش ملک یا پیگیری پرونده قضایی او را انجام دهد. یا فردی که به دلیل مشغله زیاد یا عدم آشنایی با رویه های قضایی، توانایی حضور در دادگاه و دفاع از خود را ندارد، وکیلی را برای انجام این امور تعیین می کند. همچنین، وکالت نامه های بانکی برای انجام امور مالی، وکالت در ادارات مختلف برای پیگیری امور اداری، و وکالت در معاملات ملکی و خودرو نیز از دیگر مصادیق رایج وکالت هستند.

وصی: امانت دار شما پس از فوت

وصایت، نهادی حقوقی است که برخلاف وکالت، پس از فوت شخص (موصی) محقق می شود و وظیفه اصلی آن، اجرای دقیق اراده متوفی و اداره امور تعیین شده در وصیت نامه است. وصی به معنای امانت دار و مجری دستورات فرد پس از مرگ اوست.

تعریف حقوقی وصی

ماده ۸۲۶ قانون مدنی وصیت را تعریف می کند و در بند دوم آن به «وصیت عهدی» اشاره دارد: «وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید.» فردی که موصی او را برای انجام این امور مأمور می کند، «وصی» نامیده می شود. وظیفه وصی، اجرای نیات موصی پس از فوت اوست، خواه این نیات مربوط به اداره اموال باشد، خواه تربیت و سرپرستی صغار.

بر اساس ماده ۸۲۶ قانون مدنی، وصیت عهدی عبارت است از این که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می نماید و وصی کسی است که بر اساس این نوع وصیت، مسئولیت اجرای آن را بر عهده می گیرد.

منشأ و نحوه تعیین وصی

منشأ اختیار وصی، وصیت نامه است. موصی (شخص وصیت کننده) در زمان حیات خود، از طریق تنظیم وصیت نامه، فرد یا افرادی را به عنوان وصی برای انجام امور مشخصی پس از فوت خود تعیین می کند. این وصیت نامه می تواند شامل وصیت تملیکی (انتقال مال به دیگری) و وصیت عهدی (مأمور کردن شخص برای انجام کاری) باشد. وصی می تواند یک نفر یا چند نفر باشد و ممکن است وصایت به صورت انفرادی یا با توافق و همکاری انجام شود. تعیین وصی، اراده یک طرفه موصی است و نیاز به توافق در زمان حیات موصی ندارد، اما وصی پس از فوت موصی می تواند وصایت را قبول یا رد کند.

حیطه اختیارات وصی

اختیارات وصی به طور کامل محدود به مفاد وصیت نامه است. موصی باید در وصیت نامه خود به طور دقیق مشخص کند که وصی چه اختیاراتی دارد و برای انجام چه اموری منصوب شده است. عموماً اختیارات وصی به موارد زیر محدود می شود:

• اجرای وصیت تملیکی: فروش یا انتقال مالی که موصی وصیت کرده است به شخص یا اشخاص معین.
• اداره امور مربوط به ثلث ترکه: وصی می تواند برای اجرای وصایای مالی موصی، در حدود یک سوم از اموال متوفی (ثلث ترکه) دخل و تصرف کند. وصیت به بیش از ثلث، نیازمند اجازه وراث است.
• تربیت و سرپرستی صغار: در صورتی که موصی فرزندی صغیر داشته باشد و قیم یا ولی خاصی برای او تعیین نشده باشد، می تواند وصی را مسئول تربیت و اداره امور مالی صغیر قرار دهد.

وظایف و مسئولیت های وصی

وظایف وصی سنگین و با مسئولیت های قانونی همراه است:

• اجرای دقیق وصیت: وصی مکلف است وصیت موصی را دقیقاً مطابق با آنچه در وصیت نامه ذکر شده، اجرا کند و از هرگونه تغییر یا تخلف از آن خودداری نماید.
• حفظ و اداره اموال: در صورتی که وصی مسئول اداره اموال باشد، باید در حفظ و نگهداری آن ها نهایت امانت و دقت را به کار گیرد و مانند یک امین عمل کند.
• مسئولیت در قبال ورثه و ذینفعان: وصی در قبال ورثه و سایر اشخاصی که از وصیت نامه نفع می برند، مسئول است و باید در صورت تقصیر یا تعدی، جبران خسارت کند.
• نظارت پذیری: خصوصاً در مواردی که وصایت بر صغار یا محجورین باشد، اعمال وصی تحت نظارت دادگاه قرار می گیرد.

پایان یافتن رابطه وصایت

رابطه وصایت نیز به طرق مختلفی می تواند خاتمه یابد:

• اجرای کامل وصیت: با انجام و اتمام کامل تمامی مفاد وصیت نامه، وظیفه وصی نیز به پایان می رسد.
• فوت وصی: با فوت وصی، وصایت او نیز ساقط می شود. در این صورت، اگر موصی وصی دیگری تعیین نکرده باشد، دادگاه فرد مناسبی را برای انجام امور وصیت تعیین خواهد کرد.
• عزل توسط دادگاه: در صورتی که وصی مرتکب خیانت در امانت شود، از انجام وظایف خود سر باز زند، یا فاقد اهلیت لازم تشخیص داده شود، دادگاه می تواند او را عزل کند.
• حجر وصی: اگر وصی دچار جنون یا سفه شود، وصایت او خود به خود از بین می رود.

مثال های کاربردی وصایت

یک فرد ممکن است وصی را برای انجام امور خیریه پس از فوت خود تعیین کند، مثلاً وصیت به صرف بخشی از اموال برای ساخت مدرسه یا بیمارستان. همچنین، در مواردی که موصی فرزندی صغیر دارد، می تواند وصی را برای سرپرستی و تربیت فرزندان و اداره اموال آنان تا رسیدن به سن قانونی، تعیین کند. مثالی دیگر می تواند وصایت برای فروش یک ملک خاص و صرف عواید آن برای پرداخت دیون یا امور مشخص دیگر باشد.

تبیین اصطلاح وکیل وصی

اصطلاح وکیل وصی در معنای رایج و مصطلح حقوقی، واژه ای دقیق نیست و اغلب به غلط به کار می رود. اما در برخی موارد، منظور از این اصطلاح، فردی است که در زمان حیات موصی، به عنوان وکیل او عمل می کرده و پس از فوت موصی، همان شخص به عنوان وصی برای اجرای وصیت نامه او انتخاب شده است. این به معنای ادغام دو نهاد حقوقی نیست، بلکه به معنای تصدی دو سمت مختلف توسط یک نفر است. در واقع، فرد ابتدا به عنوان وکیل و سپس به عنوان وصی، وظایف جداگانه ای را بر عهده گرفته است.

جدول مقایسه جامع: وکیل و وصی در یک نگاه

برای درک بهتر تفاوت های اساسی میان وکیل و وصی، جدول مقایسه ای زیر ویژگی های کلیدی هر یک را به صورت منظم ارائه می دهد:

ویژگی	وکیل	وصی
زمان اعمال نمایندگی	زمان حیات موکل	پس از فوت موصی
منشأ اختیار	قرارداد وکالت (وکالت نامه)	وصیت نامه (اراده یک طرفه موصی)
حیطه اختیارات	مطابق مفاد وکالت نامه (مطلق یا مقید)	محدود به مفاد وصیت نامه (معمولاً تا یک سوم اموال)
هدف اصلی	انجام امور حقوقی و قانونی موکل در زمان حیات او	اجرای اراده موصی پس از فوت، اداره اموال یا سرپرستی صغار
قانون حاکم	قانون مدنی (باب وکالت)	قانون مدنی (باب وصیت)
نحوه تعیین	با توافق و ایجاب و قبول موکل و وکیل	با اراده یک طرفه موصی و قبول وصی پس از فوت
عزل/برکناری	قابل عزل توسط موکل (مگر بلاعزل باشد)	در صورت لزوم توسط دادگاه (مانند خیانت یا عدم اهلیت)
پایان نمایندگی	فوت موکل/وکیل، عزل، استعفا، اتمام مدت یا موضوع	اجرای وصیت، فوت وصی، عزل توسط دادگاه، حجر وصی
نظارت	عمدتاً بر اساس اعتماد متقابل و مسئولیت حقوقی	تحت نظارت دادگاه (خصوصاً برای وصایت بر صغار)
مسئولیت	مدنی و کیفری در قبال موکل	مدنی و کیفری در قبال ورثه و ذینفعان وصیت
تعهد زمانی	تا زمان حیات موکل یا انقضای مدت/موضوع	پس از فوت موصی تا اجرای کامل وصیت یا بلوغ صغیر

شباهت های وکیل و وصی: نقاط مشترک در نمایندگی

با وجود تفاوت های بنیادین، وکیل و وصی نقاط مشترکی نیز دارند که درک آن ها به شناخت جامع تر این دو نهاد کمک می کند. این شباهت ها عمدتاً در ماهیت نمایندگی و مسئولیت های حقوقی آن ها ریشه دارد:

• نقش نمایندگی: هر دو، نماینده شخص دیگری هستند؛ وکیل نماینده موکل در زمان حیات و وصی نماینده موصی پس از فوت اوست. این نمایندگی به فرد امکان می دهد تا به جای شخص اصلی، اقداماتی را انجام دهد.
• مبتنی بر اعتماد و اراده: هر دو بر اساس اعتماد و اراده شخص اصلی (موکل یا موصی) منصوب می شوند. این اعتماد، پایه و اساس هر دو رابطه حقوقی است.
• دارای مسئولیت قانونی: هم وکیل و هم وصی در قبال اعمال و تصمیمات خود دارای مسئولیت قانونی هستند. این مسئولیت می تواند مدنی (جبران خسارت) یا حتی کیفری باشد، به ویژه در صورت تخلف یا خیانت.
• نیاز به اهلیت و صلاحیت: هر دو برای انجام وظایف خود نیاز به اهلیت قانونی (مانند بلوغ، عقل و رشد) و در برخی موارد صلاحیت های خاص (مانند داشتن پروانه وکالت برای وکیل دادگستری) دارند.
• تعهد به اجرای دستورات: هر دو مکلفند در چارچوب دستورات و اختیاراتی که به آن ها داده شده (در وکالت نامه یا وصیت نامه) عمل کنند و از حدود آن تجاوز نکنند.

چه زمانی به وکیل نیاز دارید و چه زمانی به وصی؟

انتخاب بین وکیل و وصی به زمان و ماهیت نیازهای حقوقی شما بستگی دارد. درک صحیح این موضوع، به شما کمک می کند تا در زمان مناسب، از نهاد حقوقی صحیح بهره مند شوید و امور خود را به درستی مدیریت کنید.

سناریوهای نیاز به وکیل

در طول حیات خود، افراد ممکن است در موقعیت های مختلفی به خدمات وکیل نیاز پیدا کنند. وکیل در این موارد، به عنوان نماینده و مشاور حقوقی، یاری رسان شما خواهد بود:

• دعاوی حقوقی و کیفری: برای طرح دعوا، دفاع در برابر اتهامات، یا پیگیری پرونده های حقوقی در مراجع قضایی.
• مشاوره حقوقی: برای دریافت راهنمایی تخصصی در مورد مسائل قانونی مختلف، مانند تنظیم قراردادها، مسائل خانوادگی، یا امور مربوط به ارث.
• معاملات و قراردادها: برای تنظیم قراردادهای خرید و فروش، اجاره، مشارکت، و سایر توافقات حقوقی به منظور حفظ منافع و جلوگیری از اختلافات آتی.
• امور اداری: برای پیگیری امور در ادارات دولتی، ثبت اسناد، امور مالیاتی، و سایر فرآیندهای اداری که نیاز به نمایندگی قانونی دارند.
• امور بانکی: در صورتی که شخص قادر به حضور در بانک نباشد، می تواند به وکیل خود وکالت دهد تا امور بانکی او را انجام دهد.

سناریوهای نیاز به وصی

نیاز به وصی معمولاً با هدف برنامه ریزی برای پس از فوت و اطمینان از اجرای دقیق نیات شخص در غیاب او شکل می گیرد. این موارد شامل:

• سرپرستی فرزندان صغیر: در صورتی که پدر و مادر یا ولی قهری برای فرزندان صغیر پس از فوت، ولی یا قیمی تعیین نکرده باشند، می توان در وصیت نامه فردی امین را به عنوان وصی برای سرپرستی و تربیت آنان تعیین کرد.
• اداره اموال خاص: برای اداره یک کسب و کار، مدیریت املاک، یا توزیع دارایی های خاصی که نیاز به نظارت و اجرای دقیق دارد، می توان وصی تعیین نمود.
• اجرای امور خیریه: اگر فردی قصد داشته باشد بخشی از اموال خود را صرف امور خیریه، مذهبی یا اجتماعی کند، وصی می تواند مسئولیت اجرای این نیت را بر عهده گیرد.
• پرداخت دیون و انجام تعهدات: وصی می تواند مسئول پرداخت بدهی ها و انجام تعهدات مالی متوفی از محل ثلث اموال باشد.

اهمیت وکیل در تنظیم وصیت نامه قانونی و جامع

با وجود اینکه وصی پس از فوت کار خود را آغاز می کند، اما فرآیند تعیین او و تنظیم وصیت نامه در زمان حیات فرد انجام می شود. در این مرحله، نقش وکیل بسیار حیاتی است. یک وکیل متخصص می تواند با دانش و تجربه خود، به شما در تنظیم یک وصیت نامه دقیق، جامع و از نظر حقوقی بی عیب و نقص کمک کند. این امر از بروز اختلافات و ابهامات در آینده جلوگیری کرده و اطمینان می دهد که وصایای شما به درستی اجرا خواهند شد. وکیل می تواند به شما در انتخاب وصی مناسب، تعیین حدود اختیارات او، و رعایت کلیه تشریفات قانونی تنظیم وصیت نامه یاری رساند.

مفهوم آدم زنده وکیل و وصی نمی خواد

ضرب المثل آدم زنده وکیل و وصی نمی خواد به این معناست که تا زمانی که شخص در قید حیات است و اهلیت دارد، خودش باید امور مربوط به خود را اداره کند و نیازی به قیم یا وصی ندارد که برای پس از مرگ او مسئولیت هایی را بر عهده گیرد. در واقع، این ضرب المثل بر حق حیات و اختیار کامل فرد در اداره امور شخصی خود تأکید دارد و تفاوت بنیادی زمان اعمال اختیارات وکیل و وصی را به زبانی ساده بیان می کند. اما همانطور که پیشتر اشاره شد، حتی یک آدم زنده نیز برای سهولت امور و مدیریت پیچیدگی های حقوقی، ممکن است به وکیل نیاز داشته باشد.

مسائل حقوقی و چالش های مرتبط با وصایت

وصایت، با وجود اهمیت فراوان در اجرای اراده متوفی، می تواند با چالش ها و مسائل حقوقی مختلفی همراه باشد که نیازمند توجه و آگاهی است.

خیانت وصی و ضمانت اجرای آن

یکی از جدی ترین چالش ها در بحث وصایت، احتمال خیانت وصی است. خیانت وصی به معنای سوءاستفاده او از اختیارات خود، تصرف غیرمجاز در اموال مورد وصیت، یا عدم اجرای صحیح وصایای موصی به قصد اضرار به ورثه یا ذینفعان است. ماده ۸۵۹ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: «اگر وصی از اجرای وصایا امتناع کند یا معلوم شود که خیانت کرده است، هر گاه موصی وصی دیگری معین کرده باشد، وصی اخیر متکفل اجرای وصایا می شود و اگر وصی معین نکرده باشد، حاکم کسی را برای اجرای وصایا تعیین می نماید.»

در چنین شرایطی، ورثه یا سایر ذینفعان می توانند با طرح شکایت در دادگاه صالح، نسبت به اثبات خیانت وصی اقدام کنند. در صورت اثبات، وصی علاوه بر عزل از سمت خود، مسئول جبران خسارات وارده خواهد بود و ممکن است مشمول مجازات های کیفری مربوط به خیانت در امانت نیز گردد. راه های پیگیری حقوقی شامل طرح دعوای خلع ید، مطالبه خسارت، و در موارد شدیدتر، شکایت کیفری است.

نظارت دادگاه بر اعمال وصی

نهاد وصایت، به ویژه زمانی که وصی مسئولیت اداره اموال صغار یا محجورین را بر عهده می گیرد، تحت نظارت دقیق دادگاه قرار دارد. این نظارت با هدف حمایت از منافع صغار و جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده احتمالی از سوی وصی اعمال می شود. دادگاه می تواند از وصی بخواهد که گزارش های مالی منظم ارائه دهد و در صورت مشاهده هرگونه تخلف یا قصور، اقدامات لازم را برای عزل وصی و تعیین فردی صالح تر به عمل آورد. این نظارت به عنوان یک سازوکار حمایتی عمل می کند تا اطمینان حاصل شود که وصی به وظایف خود به درستی و در جهت مصلحت ذینفعان عمل می کند.

وصایت بر حمل (جنین) و صغار

وصایت بر حمل و صغار، از حساسیت های ویژه ای برخوردار است. موصی می تواند در وصیت نامه خود، برای فرزندان صغیر یا حتی جنینی که هنوز متولد نشده است (حمل)، وصی تعیین کند. در مورد حمل، شرط اجرای وصیت، زنده متولد شدن جنین است. در مورد صغار، وصی می تواند مسئولیت تربیت، نگهداری، و اداره اموال آنان را تا رسیدن به سن قانونی بر عهده گیرد. تعیین وصی برای صغار باید با دقت فراوان صورت گیرد و فرد منتخب دارای صلاحیت های اخلاقی و توانایی های لازم برای این مسئولیت خطیر باشد. دادگاه در این موارد، نظارت بیشتری بر اعمال وصی خواهد داشت تا از حقوق و مصالح صغیر محافظت شود.

انواع وصیت نامه و نکات مهم در تنظیم آن

وصیت نامه سندی حیاتی است که اراده نهایی شخص را پس از فوتش بازتاب می دهد. در حقوق ایران، وصیت نامه ها به سه نوع اصلی تقسیم می شوند که هر یک شرایط و اعتبار خاص خود را دارند.

وصیت نامه عادی (خودنوشت)

وصیت نامه خودنوشت، ساده ترین نوع وصیت نامه است که توسط خود وصیت کننده تنظیم می شود. اعتبار این نوع وصیت نامه مشروط به رعایت سه شرط اساسی است که در ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی قید شده است:

1. دست خط موصی: تمام متن وصیت نامه باید به خط خود وصیت کننده باشد.
2. امضا: وصیت نامه باید دارای امضای وصیت کننده باشد.
3. تاریخ: روز، ماه و سال تنظیم وصیت نامه به طور کامل در آن ذکر شده باشد.

این نوع وصیت نامه نیاز به شاهد یا مراجعه به مراجع رسمی ندارد، اما برای اثبات صحت آن پس از فوت موصی، ممکن است چالش هایی وجود داشته باشد و وراث باید صحت آن را تأیید کنند. با این حال، سهولت تنظیم آن را به گزینه ای برای بسیاری از افراد تبدیل کرده است. نمونه ای ساده از وصیت نامه خودنوشت می تواند شامل این موارد باشد: «اینجانب [نام و نام خانوادگی موصی] در تاریخ [روز/ماه/سال]، وصیت می کنم که پس از فوت اینجانب، [نام وصی] به عنوان وصی، مسئولیت اداره [مثلاً یک سوم از اموالم] را بر عهده گیرد و آن را طبق مفاد وصیت نامه (مثلاً صرف امور خیریه کند).» در نهایت، امضا و اثر انگشت.

وصیت نامه رسمی

وصیت نامه رسمی، معتبرترین نوع وصیت نامه است که در دفاتر اسناد رسمی و مطابق با تشریفات قانونی مربوط به تنظیم اسناد رسمی تهیه می شود. مزایای این نوع وصیت نامه عبارتند از:

• اعتبار مطلق: به دلیل تنظیم توسط سردفتر و رعایت تشریفات قانونی، از اعتبار بالایی برخوردار است و کسی نمی تواند اصالت آن را زیر سؤال ببرد.
• عدم نیاز به اثبات: پس از فوت موصی، نیازی به تأیید وراث برای اجرای آن نیست.
• دقت حقوقی: سردفتر با دانش حقوقی خود، وصیت نامه را به گونه ای تنظیم می کند که از نظر قانونی صحیح و جامع باشد و از بروز ابهامات و اختلافات جلوگیری شود.

برای تنظیم وصیت نامه رسمی، موصی باید با مدارک هویتی خود به دفترخانه مراجعه کرده و وصایای خود را به سردفتر اعلام کند. سردفتر پس از تنظیم متن، آن را قرائت کرده و موصی و شهود (در صورت لزوم) آن را امضا می کنند.

وصیت نامه سری

وصیت نامه سری، تلفیقی از وصیت نامه خودنوشت و رسمی است. این وصیت نامه می تواند به خط خود موصی یا دیگری باشد، اما باید دارای امضای موصی باشد و سپس در یکی از دفاتر اسناد رسمی یا اداره ثبت اسناد و املاک به امانت گذاشته شود. مزیت اصلی وصیت نامه سری، حفظ محرمانگی محتوای آن تا زمان فوت موصی است، در حالی که از حمایت قانونی یک سند رسمی نیز برخوردار است. شرایط تنظیم و به امانت گذاشتن آن در قانون امور حسبی مشخص شده است.

وصیت نامه در شرایط اضطراری

قانون گذار شرایطی را پیش بینی کرده است که ممکن است فرد در موقعیت های اضطراری (مانند جنگ، شیوع بیماری های واگیردار، بمباران هوایی یا سفر دریایی) قادر به تنظیم وصیت نامه به یکی از سه طریق فوق نباشد. در این موارد، افراد می توانند وصیت نامه شفاهی یا کتبی با شرایط خاص تنظیم کنند:

• وصیت شفاهی با شهود: شخص می تواند در حضور دو شاهد، شفاهی وصیت کند. سپس یکی از شاهدان باید در اولین فرصت متن وصیت را با ذکر تاریخ تنظیم کرده و به امضای حاضران برساند. این وصیت ظرف یک ماه باید به یکی از روش های رسمی، سری یا خودنوشت تأیید و ثبت شود، در غیر این صورت بی اعتبار خواهد بود.
• وصیت در ارتش: نظامیان در شرایط جنگی می توانند نزد یک افسر یا هم ردیف خود و در حضور دو شاهد وصیت کنند.

هدف از این تمهیدات، امکان پذیر ساختن وصیت در شرایطی است که فرصت یا امکان رعایت تشریفات عادی وجود ندارد، اما تاکید بر این است که پس از رفع شرایط اضطرار، وصیت به شکل قانونی ثبت شود.

درک تفاوت ها و شباهت های میان وکیل و وصی نه تنها برای عموم مردم، بلکه برای تمامی افرادی که قصد برنامه ریزی برای آینده خود و عزیزانشان را دارند، از اهمیت حیاتی برخوردار است. وکیل، نماینده ای پویا در زمان حیات برای مدیریت امور جاری است که با فوت موکل، اختیاراتش پایان می یابد. در مقابل، وصی، امانت داری است که وظیفه اش پس از فوت موصی آغاز می شود و تا اجرای کامل وصیت یا تحقق هدف وصایت ادامه دارد. هر دو نقش، بر پایه اعتماد بنا شده اند و نیازمند اهلیت و مسئولیت پذیری هستند.

تصمیم گیری آگاهانه در انتخاب فرد مناسب برای هر یک از این جایگاه ها، و همچنین تنظیم دقیق و حقوقی اسناد مربوطه (وکالت نامه و وصیت نامه)، ضامن حفظ حقوق و منافع شما و عزیزانتان خواهد بود. توصیه می شود که همواره برای تنظیم این اسناد و کسب مشاوره حقوقی، به متخصصین و حقوقدانان مجرب مراجعه نمایید تا از بروز هرگونه ابهام یا چالش در آینده جلوگیری به عمل آید.