قانون تقسیم ارث بین فرزندان

تقسیم ارث بین فرزندان در نظام حقوقی ایران بر اساس ماده ۹۰۷ قانون مدنی صورت می گیرد که بیان می دارد سهم الارث پسر دو برابر سهم دختر است و تاکنون هیچ قانون جدیدی مبنی بر تساوی ارث دختر و پسر به تصویب نرسیده است. این قاعده مبنای اصلی تعیین سهم الارث اولاد متوفی است که در ادامه به تفصیل بررسی خواهد شد.

شناخت دقیق قوانین ارث، به ویژه برای افرادی که با از دست دادن یکی از عزیزانشان مواجه شده اند یا قصد تنظیم وصیت نامه دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است. ابهامات و شایعات پیرامون قانون جدید تقسیم ارث همواره یکی از دغدغه های اصلی افراد بوده است. هدف این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و مستند بر اساس قانون مدنی ایران است تا تمامی ابهامات در مورد سهم الارث دختر و پسر رفع شده و مکانیزم های قانونی برای تعدیل این نسبت، مانند وصیت و هبه، به تفصیل شرح داده شود. این رویکرد به مخاطب کمک می کند تا با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، فرآیند تقسیم ترکه را با اطمینان بیشتری پیگیری کند.

مبانی قانونی تقسیم ارث فرزندان در ایران: ماده ۹۰۷ قانون مدنی

نظام حقوقی ایران در بحث ارث، ریشه در فقه اسلامی دارد و قانون مدنی به عنوان اصلی ترین منبع قانونی، قواعد آن را تبیین کرده است. ماده ۹۰۷ قانون مدنی به صراحت چگونگی تقسیم ارث بین فرزندان را مشخص می کند و اصل «ذکور مثل حظ الانثیین» را مبنا قرار می دهد. این اصطلاح فقهی به معنای «سهم مرد دو برابر سهم زن» است که در تقسیم ارث بین فرزندان پسر و دختر متوفی اعمال می شود.

بر اساس این ماده، اگر متوفی فاقد پدر و مادر باشد و تنها یک یا چند فرزند داشته باشد، ترکه به شرح زیر تقسیم می شود:

• اگر فرزند منحصر به فرد باشد، خواه پسر یا دختر، تمام ترکه به او می رسد.
• اگر اولاد متعدد باشند و همه پسر یا همه دختر، ترکه به تساوی بین آن ها تقسیم می شود.
• اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آن ها پسر و بعضی دختر، پسر دو برابر دختر ارث می برد.

فلسفه این قاعده که در فقه اسلامی نیز ریشه دارد، به مسئولیت های مالی مرد در خانواده بازمی گردد. در اسلام، مرد مکلف به تأمین معیشت همسر و فرزندان خود است و سهم الارث بیشتر به عنوان پشتوانه ای برای ایفای این مسئولیت ها تلقی می شود. این قاعده با وجود بحث ها و دیدگاه های مختلف، همچنان در نظام حقوقی ایران پابرجا است و تا زمان نگارش این مقاله، هیچ تغییر رسمی و لازم الاجرایی در ماده ۹۰۷ قانون مدنی صورت نگرفته است.

قانون جدید تقسیم ارث؛ بررسی شایعات و واقعیت ها

در سال های اخیر، به ویژه با گسترش شبکه های اجتماعی و جستجوهای اینترنتی، شایعات و ابهامات زیادی پیرامون تصویب قانون جدید تقسیم ارث و تساوی سهم الارث دختر و پسر مطرح شده است. بسیاری از افراد با عبارت هایی مانند «قانون جدید تقسیم ارث ۱۴۰۳» یا «قانون ارث ۱۴۰۴» به دنبال آخرین تغییرات احتمالی هستند. پاسخ صریح و قطعی به این پرسش این است که خیر، هیچ قانون جدیدی مبنی بر برابری کامل سهم الارث دختر و پسر در نظام حقوقی ایران به تصویب نرسیده و لازم الاجرا نشده است.

منشأ این شایعات اغلب به طرح ها و لوایح پیشنهادی در مجلس شورای اسلامی بازمی گردد که با هدف اصلاح برخی مواد قانون مدنی از جمله ماده ۹۰۷ ارائه شده اند. به عنوان مثال، در سال ۱۴۰۱ طرحی با عنوان اصلاح مواد ۹۰۷، ۹۰۸ و ۹۴۹ قانون مدنی در مجلس مطرح شد. با این حال، حتی در صورت تصویب این گونه طرح ها در مجلس، برای تبدیل شدن به قانون لازم الاجرا، نیازمند تأیید شورای نگهبان هستند. بررسی های حقوقی نشان می دهد که این طرح ها به دلیل مغایرت با موازین شرعی، مورد تأیید شورای نگهبان قرار نگرفته و به قانون تبدیل نشده اند.

رواج این شایعه و استفاده از عناوین فریبنده مانند قانون جدید در برخی مقالات و رسانه ها، عمدتاً با هدف جذب مخاطب بیشتر صورت می گیرد و اطلاعات نادرستی را به جامعه منتقل می کند. ضروری است که مخاطبان برای کسب اطلاعات صحیح و معتبر، به منابع رسمی حقوقی و مشاوران متخصص مراجعه کنند تا از بروز سوءتفاهم ها و اختلافات حقوقی پیشگیری شود.

شرایط عمومی وراث و سلسله مراتب قانونی

برای درک کامل نحوه تقسیم ارث بین فرزندان، لازم است با سلسله مراتب وراث و شرایط عمومی ارث بری آشنا شویم. قانون مدنی وراث را به سه طبقه اصلی تقسیم می کند که هر طبقه بر طبقه بعدی اولویت دارد. به این معنی که با وجود یک وارث در طبقه نزدیک تر، وراث طبقات بعدی از ارث محروم می شوند.

1. طبقه اول:
   • پدر و مادر
   • اولاد (فرزندان)
   • اولاد اولاد (نوادگان)
2. طبقه دوم:
   • اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)
   • خواهر و برادر
   • اولاد خواهر و برادر (برادرزاده و خواهرزاده)
3. طبقه سوم:
   • اعمام و عمات (عمو و عمه)
   • اخوال و خالات (دایی و خاله)
   • اولاد آن ها (عموزاده، عمه زاده، دایی زاده، خاله زاده)

فرزندان متوفی همواره در طبقه اول و نزدیک ترین وراث قرار دارند. اما چند شرط اساسی برای ارث بردن فرزندان وجود دارد:

1. نسب مشروع: فرزند برای ارث بردن از متوفی، باید دارای نسب مشروع باشد. فرزندان حاصل از روابط نامشروع، از متوفی ارث نمی برند، هرچند دارای حقوق دیگری مانند حق نفقه باشند.
2. وجود نداشتن مانع ارث: موانعی مانند قتل مورث، کفر، لعان (در موارد خاص) و بردگی (که در حال حاضر موضوعیت ندارد) می توانند باعث محرومیت از ارث شوند.

پیش از تقسیم ارث بین فرزندان، سهم الارث همسر (زوج یا زوجه) متوفی باید پرداخت شود. سهم همسر متوفی ثابت است:

• اگر متوفی فرزند داشته باشد، سهم همسر (چه مرد و چه زن) یک هشتم از کل ترکه است.
• اگر متوفی فرزند نداشته باشد، سهم همسر یک چهارم از کل ترکه است.

لازم به ذکر است که همسر متوفی در هر حال از او ارث می برد و وجود وراث دیگر، او را از ارث محروم نمی کند. سهم الارث زوج و زوجه از تمامی اموال منقول و غیرمنقول محاسبه می شود.

روش های محاسبه و تقسیم سهم الارث فرزندان در سناریوهای گوناگون

با توجه به ماده ۹۰۷ قانون مدنی، نحوه محاسبه سهم الارث بین فرزندان بسته به جنسیت و تعداد آن ها متفاوت است. در ادامه، سناریوهای مختلف با مثال های کاربردی شرح داده می شوند تا درک بهتری از فرمول تقسیم ارث حاصل شود.

متوفی دارای تنها یک فرزند (دختر یا پسر)

اگر متوفی فقط یک فرزند داشته باشد، جنسیت او تفاوتی در دریافت تمام ترکه نخواهد داشت (پس از کسر سهم همسر و والدین متوفی، در صورت وجود).

• مثال: متوفی فقط یک دختر دارد.

  فرض کنید متوفی (پدر) فوت کرده و تنها یک دختر و هیچ پدر و مادر و همسری ندارد. در این صورت، تمام اموال به جا مانده به دخترش می رسد.

• مثال: متوفی فقط یک پسر دارد.

  فرض کنید متوفی (پدر) فوت کرده و تنها یک پسر و هیچ پدر و مادر و همسری ندارد. در این صورت، تمام اموال به جا مانده به پسرش می رسد.

متوفی دارای چند فرزند همجنس (فقط پسر یا فقط دختر)

در صورتی که تمامی فرزندان متوفی همجنس باشند، ترکه به تساوی بین آن ها تقسیم می شود.

• مثال: متوفی سه دختر دارد.

  متوفی (مادر) فوت کرده و سه دختر دارد (بدون همسر و والدین). کل ترکه به سه سهم مساوی تقسیم شده و هر دختر یک سهم دریافت می کند.

• مثال: متوفی سه پسر دارد.

  متوفی (مادر) فوت کرده و سه پسر دارد (بدون همسر و والدین). کل ترکه به سه سهم مساوی تقسیم شده و هر پسر یک سهم دریافت می کند.

متوفی دارای فرزندان مختلط (پسر و دختر)

در این حالت، سهم الارث پسر دو برابر دختر خواهد بود. برای محاسبه، یک فرمول ساده به کار می رود:

1. برای هر دختر یک واحد سهم و برای هر پسر دو واحد سهم در نظر می گیریم.
2. مجموع این واحدها را به عنوان کل سهام در نظر می گیریم.
3. کل ترکه را بر کل سهام تقسیم کرده تا ارزش هر واحد سهم به دست آید.
4. سهم هر فرزند با ضرب تعداد واحدهای او در ارزش هر واحد سهم محاسبه می شود.

قاعده طلایی در تقسیم ارث فرزندان مختلط: سهم هر پسر برابر با دو سهم دختر است. این اصل بدون استثناء در مورد تمامی اموال منقول و غیرمنقول اعمال می شود.

• مثال جامع: متوفی دو پسر و دو دختر دارد (با محاسبه گام به گام).

  فرض کنید متوفی (پدر) مبلغ ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان ترکه بر جای گذاشته و دارای دو پسر و دو دختر است (بدون همسر و والدین متوفی).
  محاسبه سهم ها:

  • هر دختر = ۱ سهم
  • هر پسر = ۲ سهم
  • مجموع سهام: (۲ دختر × ۱ سهم) + (۲ پسر × ۲ سهم) = ۲ + ۴ = ۶ سهم

  ارزش هر سهم: ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان / ۶ سهم = تقریباً ۱۶۶,۶۶۶,۶۶۷ تومان.

  سهم هر یک از فرزندان:

  • سهم هر دختر: ۱ × ۱۶۶,۶۶۶,۶۶۷ تومان = ۱۶۶,۶۶۶,۶۶۷ تومان
  • سهم هر پسر: ۲ × ۱۶۶,۶۶۶,۶۶۷ تومان = ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۴ تومان

تأثیر حضور والدین متوفی بر سهم فرزندان

در صورت زنده بودن پدر و مادر متوفی، آن ها نیز به همراه فرزندان، از طبقه اول وراث محسوب می شوند و سهم ثابت خود را دریافت می کنند. سهم هر یک از پدر و مادر متوفی، در صورت وجود فرزند، یک ششم از کل ترکه است.

• مثال: متوفی پدر، مادر، یک پسر و یک دختر دارد.

  فرض کنید متوفی مبلغ ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان ترکه بر جای گذاشته است.

  • سهم پدر: ۱/۶ از ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۱۶۶,۶۶۶,۶۶۷ تومان
  • سهم مادر: ۱/۶ از ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۱۶۶,۶۶۶,۶۶۷ تومان

  مجموع سهم پدر و مادر: ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۴ تومان.
  باقیمانده ترکه برای فرزندان: ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ – ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۴ = ۶۶۶,۶۶۶,۶۶۶ تومان.

  اکنون این مبلغ بین یک پسر و یک دختر تقسیم می شود:

  • سهم الارث پسر: ۲ سهم
  • سهم الارث دختر: ۱ سهم
  • مجموع سهام فرزندان: ۲ + ۱ = ۳ سهم

  ارزش هر سهم: ۶۶۶,۶۶۶,۶۶۶ تومان / ۳ سهم = ۲۲۲,۲۲۲,۲۲۲ تومان.

  سهم هر یک از فرزندان:

  • سهم دختر: ۱ × ۲۲۲,۲۲۲,۲۲۲ تومان = ۲۲۲,۲۲۲,۲۲۲ تومان
  • سهم پسر: ۲ × ۲۲۲,۲۲۲,۲۲۲ تومان = ۴۴۴,۴۴۴,۴۴۴ تومان

سهم الارث دختر و پسر از مادر

یکی از سؤالات رایج این است که آیا سهم الارث فرزندان از مادر با سهم الارث از پدر تفاوتی دارد؟ پاسخ این است که خیر، قواعد تقسیم ارث و نسبت ۲:۱ (پسر دو برابر دختر) در ارث بردن از مادر نیز دقیقاً مشابه ارث از پدر است. جنسیت متوفی (پدر یا مادر) هیچ تأثیری در نسبت سهم الارث فرزندان ندارد و ماده ۹۰۷ قانون مدنی به طور کلی در مورد تقسیم ارث بین فرزندان اعمال می شود.

ارث بردن نوادگان (اولاد اولاد): قاعده قائم مقامی

گاهی اوقات ممکن است یکی از فرزندان متوفی پیش از او فوت کرده باشد. در چنین شرایطی، نوادگان (اولاد اولاد) متوفی می توانند تحت شرایط خاصی از پدربزرگ یا مادربزرگ خود ارث ببرند. این قاعده در حقوق به عنوان قائم مقامی شناخته می شود.

شرایط ارث بردن نوه

نوه تنها در صورتی از پدربزرگ یا مادربزرگ خود ارث می برد که:

1. هیچ فرزند مستقیمی (بلاواسطه) از متوفی زنده نباشد. یعنی اگر حتی یک فرزند از متوفی زنده باشد، نوه ها از ارث محروم می شوند و تمامی ترکه (پس از کسر سهم همسر و والدین متوفی) به آن فرزند زنده می رسد.
2. نوه از طریق پدر یا مادر فوت شده خود با متوفی نسبت داشته باشد.

چگونگی تقسیم ارث بین نوه ها

در صورتی که نوه ها قائم مقام فرزندان فوت شده شوند، سهم الارث آن ها بر اساس سهم پدر یا مادر فوت شده شان تعیین می شود. به این معنا که:

• نوادگان پدری (از فرزند پسر فوت شده) سهم الارثی را می برند که اگر پدرشان زنده بود، به او می رسید.
• نوادگان مادری (از فرزند دختر فوت شده) سهم الارثی را می برند که اگر مادرشان زنده بود، به او می رسید.

در میان خود نوادگان، نیز قاعده «ذکور مثل حظ الانثیین» اعمال می شود؛ یعنی اگر نوه ها از یک فرزند فوت شده باشند و جنسیت های متفاوتی داشته باشند (مثلاً نوه های پسری و دختری از یک فرزند فوت شده)، نوه پسر دو برابر نوه دختر ارث می برد.

نکته مهم در مورد ارث نوه: نوه ها به صورت مستقل ارث نمی برند، بلکه به قائم مقامی از فرزند فوت شده متوفی و با همان سهمی که پدر یا مادرشان می برد، وارث می شوند.

• مثال: متوفی یک فرزند پسر فوت شده (با دو نوه پسری و یک نوه دختری) و یک فرزند دختر زنده دارد.

  فرض کنید متوفی مبلغ ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان ترکه بر جای گذاشته است (بدون همسر و والدین).

  • ابتدا سهم فرزند دختر زنده و فرزند پسر فوت شده را محاسبه می کنیم. نسبت سهم پسر به دختر ۲:۱ است.
  • کل سهام: (۱ فرزند دختر × ۱ سهم) + (۱ فرزند پسر فوت شده × ۲ سهم) = ۱ + ۲ = ۳ سهم.
  • ارزش هر سهم: ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان / ۳ سهم = ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان.
  • سهم فرزند دختر زنده: ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان.
  • سهم فرزند پسر فوت شده (که به نوه هایش می رسد): ۶۶۶,۶۶۶,۶۶۶ تومان.

  اکنون سهم ۶۶۶,۶۶۶,۶۶۶ تومان بین نوه های فرزند پسر فوت شده (دو نوه پسری و یک نوه دختری) تقسیم می شود. دوباره قاعده ۲:۱ اعمال می شود:

  • هر نوه دختری = ۱ سهم
  • هر نوه پسری = ۲ سهم
  • مجموع سهام نوه ها: (۱ نوه دختری × ۱ سهم) + (۲ نوه پسری × ۲ سهم) = ۱ + ۴ = ۵ سهم.

  ارزش هر سهم نوه: ۶۶۶,۶۶۶,۶۶۶ تومان / ۵ سهم = ۱۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان.

  سهم هر نوه:

  • سهم نوه دختری: ۱ × ۱۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان = ۱۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان
  • سهم هر نوه پسری: ۲ × ۱۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان = ۲۶۶,۶۶۶,۶۶۶ تومان

راهکارهای قانونی برای تعدیل و برابری نسبی سهم الارث

با وجود اینکه قانون مدنی ایران نسبت سهم الارث پسر و دختر را ۲ به ۱ تعیین کرده است و قانون جدیدی برای برابری کامل وجود ندارد، اما ابزارهای حقوقی متعددی در اختیار افراد قرار دارد که می توانند با استفاده از آن ها، سهم الارث فرزندان خود را تا حدودی به برابری نزدیک کنند. این راهکارها شامل وصیت، هبه (بذل و بخشش) در زمان حیات و حتی صلح می شود.

تنظیم وصیت نامه رسمی یا عادی

وصیت نامه ابزاری قدرتمند است که به هر فرد اجازه می دهد تا برای یک سوم (ثلث) اموال خود پس از فوت، تعیین تکلیف کند. این یک سوم می تواند به هر طریقی که مورث صلاح بداند، تقسیم شود؛ حتی برای برابری نسبی سهم الارث دختر و پسر. دو نوع اصلی وصیت نامه وجود دارد:

1. وصیت نامه رسمی: این نوع وصیت نامه در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود و دارای اعتبار بالایی است. مزیت آن این است که قابل انکار نیست و اجرای آن نیازی به تأیید دادگاه ندارد.
2. وصیت نامه عادی (خودنوشت یا سری): وصیت نامه خودنوشت تماماً به خط خود وصیت کننده نوشته شده و امضا می شود. وصیت نامه سری در پاکت مهر و موم شده به اداره ثبت اسناد سپرده می شود. هر دو نوع نیاز به تأیید دادگاه دارند و ممکن است با چالش های اثباتی مواجه شوند.

با استفاده از وصیت نامه، فرد می تواند بخشی از اموال خود را به دختران اختصاص دهد تا سهم آن ها از مجموع ارث به سهم پسران نزدیک تر شود.

• مثال عملی از چگونگی وصیت برای عدالت بیشتر:

  فرض کنید پدری دارای یک میلیارد تومان دارایی و یک پسر و دو دختر است. طبق قانون ارث، پسر دو برابر هر دختر ارث می برد. برای برابری نسبی، پدر می تواند وصیت کند که ۱/۳ از اموالش (حدود ۳۳۳ میلیون تومان) به طور خاص به دخترانش تعلق گیرد. این مبلغ می تواند به صورت مساوی بین دو دختر تقسیم شود (هر کدام تقریباً ۱۶۶ میلیون تومان). سپس، مابقی دارایی (حدود ۶۶۷ میلیون تومان) طبق قانون ارث (پسر دو برابر دختر) تقسیم می شود. با این روش، سهم نهایی دختران به پسر نزدیک تر خواهد شد.

وصیت زیاده بر ثلث و تنفیذ وراث

اگر فردی در وصیت نامه خود بیش از یک سوم (ثلث) اموالش را وصیت کند، به آن وصیت زیاده بر ثلث می گویند. این بخش از وصیت نامه، برای اجرا نیازمند رضایت و تنفیذ (تأیید) تمامی وراث دیگر پس از فوت متوفی است. اگر وراث با این وصیت موافقت نکنند، وصیت فقط تا همان یک سوم معتبر خواهد بود و مازاد بر آن باطل می شود.

این ابزار می تواند راهکاری برای برابری کامل تر سهم الارث باشد، مشروط بر اینکه تمامی فرزندان و سایر وراث حاضر به تنفیذ آن باشند. در این صورت، متوفی می تواند حتی تمام اموال خود را به تساوی بین فرزندانش وصیت کند، اما اجرای این وصیت کاملاً به رضایت وراث بستگی دارد.

هبه (بذل و بخشش) در زمان حیات

هبه به معنای بخشیدن اموال به صورت داوطلبانه در زمان حیات است. افراد می توانند پیش از فوت خود، بخشی از اموال منقول یا غیرمنقول خود را از طریق عقد هبه به نام فرزندانشان (به ویژه دختران) منتقل کنند. این کار می تواند بدون محدودیت یک سوم و به هر میزانی که فرد مایل باشد، انجام شود.

نکات حقوقی مهم و تبعات احتمالی هبه:

• هبه یک عقد جایز است، یعنی واهب (بخشنده) می تواند در صورت باقی بودن عین موهوبه (مال بخشیده شده) در ملکیت متهب (کسی که به او بخشیده شده)، از هبه خود رجوع کند (آن را پس بگیرد)، مگر در شرایط خاص مانند فوت واهب یا متهب، یا تغییر ماهیت مال موهوبه.
• برای رسمیت یافتن هبه اموال غیرمنقول (مانند ملک)، ثبت سند رسمی انتقال ضروری است.
• از آنجایی که هبه در زمان حیات صورت می گیرد، این اموال از شمول ترکه خارج شده و در فرآیند تقسیم ارث قرار نمی گیرند.

استفاده از هبه به فرد این امکان را می دهد که با آزادی عمل کامل، سهم الارث دختران خود را افزایش دهد و به برابری مورد نظر خود دست یابد، بدون آنکه محدودیت های وصیت (مانند ثلث یا نیاز به تنفیذ) مانع از اجرای نیت او شود.

تقسیم اموال خاص (مانند زمین کشاورزی و آپارتمان)

قاعده کلی تقسیم ارث که بیانگر سهم الارث دو برابر پسر نسبت به دختر است، در مورد تمامی انواع اموال، چه منقول (مانند خودرو، پول نقد، سهام) و چه غیرمنقول (مانند زمین، آپارتمان، مغازه) به یکسان اعمال می شود. در واقع، جنسیت مال موروثی تأثیری در نسبت سهم الارث وراث ندارد.

پیچیدگی های حقوقی تقسیم اموال غیرمنقول مشترک (مشاع)

در بسیاری از موارد، اموال غیرمنقول مانند زمین کشاورزی یا آپارتمان به صورت مشاع (مشترک) بین وراث باقی می ماند. به این معنی که تمامی وراث به نسبت سهم الارث خود در جزء جزء آن مال شریک هستند و هیچ یک از آن ها مالکیت بخش خاصی از مال را به تنهایی ندارند.

این اشتراک می تواند منجر به پیچیدگی های حقوقی و اختلافاتی در آینده شود، به خصوص اگر یکی از وراث قصد تصرف یا استفاده انحصاری از مال را داشته باشد. برای حل این مشکل، چند راهکار وجود دارد:

1. دادخواست تقسیم ترکه: اگر وراث نتوانند بر سر تقسیم عینی مال (افراز) به توافق برسند، می توانند از طریق دادگاه، دادخواست تقسیم ترکه را مطرح کنند. دادگاه ابتدا تلاش می کند تا مال را به صورت عینی (مثلاً تفکیک زمین به قطعات کوچک تر) تقسیم کند.
2. فروش مال مشاع و تقسیم ثمن: اگر تقسیم عینی مال غیرممکن باشد یا به ضرر وراث باشد (مثلاً یک آپارتمان که قابلیت تقسیم به چند واحد مجزا را ندارد)، دادگاه دستور فروش مال مشاع را صادر می کند و مبلغ حاصل از فروش بر اساس سهم الارث بین وراث تقسیم می شود.
3. اجرت المثل ایام تصرف: اگر یکی از وراث بدون رضایت سایرین، مال مشاع را به تنهایی تصرف و از آن بهره برداری کرده باشد، سایر وراث می توانند مطالبه اجرت المثل ایام تصرف را مطرح کنند. اجرت المثل به معنای اجاره بهای متناسب با مدتی است که مال در تصرف انحصاری یکی از شرکا بوده است.

به عنوان مثال، در مورد زمین کشاورزی، اگر چند فرزند وارث آن باشند، هر یک به نسبت سهم خود مالک جزء جزء زمین هستند. اگر یکی از پسران به تنهایی از زمین برای کشت و زرع استفاده کند، دختران می توانند اجرت المثل تصرف او را مطالبه کنند. برای جلوگیری از این گونه مشکلات، توصیه می شود که وراث هر چه سریع تر نسبت به تعیین تکلیف و تقسیم قانونی اموال مشاع اقدام نمایند.

سوالات متداول

آیا فرزندخوانده از متوفی ارث می برد؟

بر اساس قانون مدنی ایران، فرزندخوانده از والدین سرپرست خود ارث نمی برد. ارث بر اساس نسب خونی (رابطه خونی مشروع) تعیین می شود و فرزندخواندگی یک رابطه سببی (قانونی) است که موجب ارث نمی شود. با این حال، والدین سرپرست می توانند از طریق وصیت یا هبه در زمان حیات، بخشی از اموال خود را به فرزندخوانده اختصاص دهند.

چه زمانی برای تقسیم ارث به وکیل نیاز داریم؟

در موارد زیر مشاوره و یا گرفتن وکیل توصیه می شود:

• اختلاف نظر بین وراث در مورد نحوه تقسیم یا ارزش اموال.
• پیچیدگی ترکه (مانند داشتن اموال در کشورهای دیگر یا بدهی های زیاد).
• عدم حضور یکی از وراث یا صغیر بودن یکی از آن ها.
• لزوم اخذ گواهی انحصار وراثت و طی کردن مراحل قانونی آن.
• وصیت نامه دارای ابهام یا نیاز به تفسیر حقوقی.

آیا فرزندان ناتنی (از همسران مختلف) سهم الارث متفاوتی دارند؟

خیر، تمامی فرزندان متوفی (چه از یک همسر و چه از همسران مختلف) اگر دارای نسب مشروع از متوفی باشند، در حکم فرزندان یکسان تلقی شده و سهم الارث آن ها بر اساس قواعد کلی (پسر دو برابر دختر) و بدون هیچ تفاوتی به دلیل مادرشان تقسیم می شود.

گواهی انحصار وراثت چیست و چرا لازم است؟

گواهی انحصار وراثت سندی رسمی است که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود و وراث قانونی متوفی و سهم الارث هر یک را مشخص می کند. این گواهی برای هرگونه اقدام حقوقی مربوط به ترکه، مانند انتقال سند اموال، برداشت از حساب بانکی متوفی، یا طرح دعاوی مربوط به ارث، کاملاً ضروری و الزامی است. بدون این گواهی، هیچ نهاد رسمی به درخواست وراث رسیدگی نخواهد کرد.

در صورت فوت یکی از فرزندان قبل از والدین، سهم او چه می شود؟

در صورتی که یکی از فرزندان قبل از والدین خود فوت کند، سهم الارث او به نوادگانش (اولاد اولاد) منتقل می شود، مشروط بر اینکه هیچ فرزند دیگری از متوفی زنده نباشد. این قاعده به قائم مقامی معروف است و نوه ها سهم پدر یا مادر فوت شده خود را به ارث می برند. اگر متوفی فرزندان دیگری هم داشته باشد، سهم فرزند فوت شده به آن ها نمی رسد و صرفاً فرزندان زنده وارث خواهند بود و نوه ها از ارث پدربزرگ یا مادربزرگ محروم می شوند.

نتیجه گیری

شناخت دقیق قانون تقسیم ارث بین فرزندان، امری ضروری برای هر خانواده ایرانی است. همانطور که به تفصیل شرح داده شد، بر اساس ماده ۹۰۷ قانون مدنی ایران، سهم الارث پسر دو برابر سهم دختر است و تاکنون هیچ قانون جدید و لازم الاجرایی برای ایجاد برابری کامل در این زمینه به تصویب نرسیده است. شایعات پیرامون قانون جدید تقسیم ارث فاقد صحت حقوقی هستند.

با این حال، ابزارهایی مانند تنظیم وصیت نامه در حدود یک سوم اموال، وصیت زیاده بر ثلث با تنفیذ وراث، و یا هبه اموال در زمان حیات، راهکارهای قانونی موثری هستند که افراد می توانند از آن ها برای تعدیل سهم الارث و نزدیک تر کردن آن به برابری مورد نظر خود استفاده کنند. در تمامی مراحل، از محاسبه سهم الارث تا تقسیم اموال خاص و اخذ گواهی انحصار وراثت، توصیه می شود که با متخصصین حقوقی و وکلای مجرب مشورت شود تا از بروز اختلافات احتمالی جلوگیری شده و مسائل ارثی به دور از پیچیدگی و با رعایت کامل موازین قانونی حل و فصل گردند. این آگاهی و برنامه ریزی پیش از فوت، می تواند آرامش خاطر را برای فرد و عدالت را برای وراث به ارمغان آورد.