نقش مصر برای برقراری آتش بس در غزه/ تلاش های قاهره به کجا رسید؟

رسول سلیمی: جنگ اسراییل و حماس منجر به تخریب گسترده در نوار غزه شده و ثبات منطقه را تهدید می کند. حمله حماس تلاش های جاری “عادی سازی” بین اسراییل و کشورهای عربی را که با امضای توافقنامه ابراهیم در سال 2020 به وجود امد، از بین برد. در این زمینه، مصر ابتکارات متعددی را برای تقویت امنیت ملی خود، حل مسیله پناهندگان، جلوگیری از ظهور افراط گرایی در منطقه مرزی خود با فلسطین و تحکیم موقعیت خود به عنوان یک رهبر منطقه ای انجام داده است. اما انگیزه های مصر برای کاهش تنش بین اسراییل و حماس و ابتکاراتی که در این پیگیری انجام داده چیست و چه مسیری را دنبال می کند؟

انگیزه مصر برای کاهش تنش در جنگ

مصر تنها کشوری است که مرز زمینی مشترک با اسراییل و نوار غزه دارد؛ بنابراین، با تاثیر مستقیم جنگ جاری غزه بر امنیت ملی و ثبات اقتصادی و سیاسی خود مواجه است. کارشناسان سیاسی معتقدند این جنگ یک چالش مهم برای اقتصاد شکننده مصر و یک خطر امنیتی جدید در شبه جزیره سینا بود. علاوه بر این، تهدید افزایش افراط گرایی در مصر با آغاز جنگ غزه شدت یافته است. دولت مصر استقرار نیروهای نظامی و امنیتی در شبه جزیره سینا را برای مقابله با تهدیدات روبه رشد شبه نظامیان اسلام گرا از داعش تا جهاد اسلامی افزایش داده است. به همین دلیل، مصر تحت ریاست جمهوری السیسی که رابطه پر تنشی با اخوان المسلمین و حامیان اسلام سیاسی داشت، نقش فعال خود را در حفاظت از امنیت ملی و ثبات داخلی مصر با محدودسازی گروه های اسلام گرا تثبیت کرد. در چنین شرایطی جنگ غزه همچنین فرصتی برای مصر تحت ریاست جمهوری السیسی داشت تا جایگاه خود را به عنوان یک رهبر منطقه ای احیا کند. مصر ابتکارات متعددی را برای میانجیگری بین اسراییل و حماس و آوردن صلح و ثبات به منطقه انجام داد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:

اجلاس صلح قاهره

باتوجه به تهدیدات امنیتی در شبه جزیره سینا، پس از آغاز جنگ غزه، در 21 اکتبر 2023، مصر نشست صلح قاهره را برگزار کرد. این نشست که در ان روند صلح بین حماس و اسراییل از طریق کاهش تنش نظامی، کمک های بشردوستانه و اتش بس دایمی پیشنهاد شده بود با انفعال اروپا و امریکا به بن رسید. مصر کوشش می کرد برای رسیدن به اهداف پیشنهادی، با همکاری 34 شرکت کننده از جمله امارات متحده عربی، اردن، عربستان سعودی، ایالات متحده و قطر همراه با فرانسه، المان، انگلستان، ایتالیا و افریقای جنوبی در کنار سازمان ملل متحد به موفقیت برسد اما تداوم حملات اسراییل به غزه مانع از آن شد.

طرح سه مرحله ای: مصر بعداً در 24 دسامبر 2023 ابتکاری به نام طرح سه مرحله ای برای حل و فصل جنگ غزه پیشنهاد کرد. این طرح شامل ازادی گروگان های اسراییلی و زندانیان فلسطینی و به دنبال آن “گفتگوی ملی فلسطینی ها” تحت حمایت مصر و با هدف پایان دادن به اختلاف بین جناح های فلسطینی (حماس و تشکیلات خودگردان فلسطین) بود و قرار بود در مرحله نهایی، اتش بس جامع و خروج نیروهای اسراییلی از منطقه محاصره شده برای تسهیل بازگشت فلسطینی ها به خانه هایشان پیشنهاد شود. با این حال، حماس و جهاد اسلامی طرح سه مرحله ای را رد کردند زیرا، زیرا بیم این را داشتند که متاثر از اتش بس دایمی با اسراییل، کنترل نوار غزه از اختیار آنها خارج شود.

همکاری با سایر ابتکار عمل ها

مصر از همان آغاز همکاری های جدی را با کشورهای عربی و همچنین امریکا برای کاهش درگیری بین حماس و اسراییل آغاز کرد. ناظران سیاسی معتقدند مصر فعالانه با قطر و امریکا برای کاهش تنش و افزایش جریان کمک به فلسطینیان همکاری کرده تا جایگاه سیاسی خود را بعد از بهار عربی بازیابی کند. ازاین رو پس از یک سری مذاکرات در دوحه، آنها در دستیابی به اولین پیشرفت که منجر به توافق بین حماس و اسراییل برای تبادل زندانیان و گروگان ها و ایجاد یک “توقف بشردوستانه” شد، موفق شدند. این توقف بشردوستانه، از 24 نوامبر تا 30 نوامبر 2023 به مدت هفت روز به طول انجامید و درحالی که حماس بیش از 100 گروگان را آزاد کرد، در مقابل اسراییل حدود 150 زندانی فلسطینی را آزاد کرد. چه آنکه «توقف بشردوستانه» به «آتش بس دایمی» تبدیل نشد، زیرا اسراییل به حملات هوایی خود در مرکز و جنوب غزه ادامه داد و حماس گروگان های باقیمانده را نیز حفظ کرد.

مصر همچنین در نشست وزرای خارجه عربستان سعودی که در ششم فوریه 2024 در ریاض برای پیشنهاد طرح صلح مشترک برای جنگ پس از غزه برگزار شد، شرکت کرد. کشورهایی که در این نشست شرکت کردند قطر، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اردن به همراه تشکیلات خودگردان فلسطین بودند. طرح این گروه شامل بازسازی نوار غزه و ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی بود. با این حال، در این طرح به نقش حماس در ایجاد یک کشور فلسطینی اشاره ای نشده بود.

هم زمان با این نشست، باتوجه به تلاش های مداوم و متقاعدسازی کشورهای دیگر، اسراییل نیز با ورود محدود کمک های بشردوستانه از مرز رفح موافقت کرد. نتایج نشست کشورهای عربی که با موافقت اسراییل نیز همراه بود به سازمان ملل و سایر گروه ها مانند هلال احمر فلسطین اجازه داد تا کمک های بشردوستانه را پس از مدت ها قحطی به فلسطین ارسال نمایند. علاوه بر این، برداشتن محاصره نوار غزه برای کمک های پزشکی، روند دسترسی ایمن و پایدار به کمک های بشردوستانه و امدادی در نوار غزه را تسهیل کرد.

بن بست ابتکار عمل ها در جنگ غزه

ابتکارات مصر مانند سایر تلاش ها با ادامه جنگ در غزه و بحران انسانی فاجعه بار موفقیت محدودی داشته است. با گسترش جنگ به سمت جنوب نوار غزه و طرح اسراییل برای حمله به رفح، تنش بین مصر و اسراییل در حال افزایش است. البته مصر هشدار داده است که درصورتی که اسراییل، درگیری ها را به شهر رفح بکشاند، پیمان صلح خود با اسراییل را به حالت تعلیق درآورد. این نکته اهمیت دارد که توجه داشته باشیم که ژیوپلیتیک غرب آسیا همیشه پیچیده بوده است. ابتکارات مصر برای صلح و ثبات در منطقه در زمینه منافع ملی این کشور و تمایل به احیای خود به عنوان رهبر منطقه ای معنادار می شود. ازاین رو تاکنون مصر به عنوان یک بازیگر ضروری در مذاکرات صلح، به ویژه برای آزادی گروگان ها و کمک های بشردوستانه عمل کرده است. این امر به مصر کمک کرده تا مرکزیت خود را در امور امنیتی و ژیوپلیتیک منطقه به دست آورد و در نهایت به مصر کمک کند تا قدرت خود را در منطقه تقویت دهد.

311213