نحوه عزل وکیل دادگستری

عزل وکیل دادگستری به معنای برکناری یک طرفه وکیل توسط موکل و فسخ قرارداد وکالت است. این اقدام با رعایت شرایط قانونی و اطلاع رسانی به وکیل و مرجع قضایی مربوطه، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا در جلسه دادگاه، امکان پذیر است و موکل باید از آثار حقوقی آن، به ویژه در خصوص حق الوکاله، آگاهی کامل داشته باشد.

عقد وکالت، یکی از مهم ترین و پرکاربردترین عقود در نظام حقوقی ایران است که به اشخاص امکان می دهد تا امور حقوقی خود را، اعم از طرح و پیگیری دعاوی در دادگاه ها یا انجام معاملات و امور اداری، به وکیل بسپارند. این قرارداد، مانند بسیاری از عقود، ممکن است به دلایل مختلفی به پایان برسد که یکی از رایج ترین آن ها، عزل وکیل توسط موکل است. تصمیم به عزل وکیل می تواند ناشی از عوامل گوناگونی باشد؛ از نارضایتی موکل از عملکرد وکیل تا تغییر استراتژی حقوقی پرونده یا حتی بروز اختلافات شخصی. با این حال، نحوه عزل وکیل دادگستری و پیامدهای حقوقی آن، به ویژه در رابطه با حق الوکاله، از ظرافت ها و پیچیدگی هایی برخوردار است که عدم آگاهی از آن ها می تواند به ضرر موکل تمام شود. شناخت دقیق شرایط قانونی، مراحل اجرایی و آثار حقوقی ناشی از عزل وکیل توسط موکل، برای هر فردی که قصد چنین اقدامی را دارد، ضروری است تا از بروز مشکلات آتی و تضییع حقوق خود جلوگیری کند. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد مختلف نحوه عزل وکیل دادگستری می پردازد تا موکلین با دیدگاهی جامع و آگاهانه، در این مسیر گام بردارند.

مفهوم و ماهیت عزل وکیل دادگستری

پیش از ورود به جزئیات نحوه عزل وکیل دادگستری، لازم است تا ماهیت حقوقی این عمل و تفاوت آن با سایر طرق انحلال قرارداد وکالت به دقت تبیین شود. فهم صحیح این مفاهیم، گامی اساسی در درک فرآیند عزل وکیل و آثار آن است.

عزل وکیل چیست؟ (تعریف حقوقی)

عزل وکیل در اصطلاح حقوقی، به معنای فسخ یک طرفه قرارداد وکالت توسط موکل است. این عمل حقوقی، که در زمره ایقاعات (اعمال حقوقی یک طرفه) قرار می گیرد، منجر به پایان یافتن رابطه وکالتی بین موکل و وکیل شده و اختیارات وکیل را در ادامه انجام امور محوله سلب می کند. عزل وکیل با مفاهیمی چون «استعفای وکیل» و «ابطال وکالت» متفاوت است. استعفای وکیل، زمانی رخ می دهد که وکیل خود تصمیم به قطع همکاری می گیرد و ابطال وکالت به معنی بی اعتبار شدن وکالت نامه از ابتدا، به دلیل وجود یکی از موجبات بطلان عقد است؛ در حالی که در عزل وکیل، قرارداد وکالت از ابتدا صحیح و معتبر بوده، اما موکل بنا به صلاح دید خود، تصمیم به برکناری وکیل گرفته است.

وکالت؛ عقدی جایز و قابل فسخ

عقد وکالت، بر اساس ماده 679 قانون مدنی، اصالتاً یک عقد جایز محسوب می شود. «عقد جایز» به قراردادی اطلاق می گردد که هر یک از طرفین می تواند هر زمان که بخواهد، آن را فسخ کند. این قاعده، حق ذاتی موکل برای عزل وکیل را تضمین می کند. بنابراین، موکل هر وقت بخواهد می تواند وکیل خود را از ادامه فعالیت در موضوع وکالت برکنار کند. البته این حق ممکن است در شرایط خاصی محدود شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. نکته مهم آن است که وکالت به دو دسته کلی وکالت مدنی (که معمولاً در دفاتر اسناد رسمی برای انجام امور غیرقضایی مانند خرید و فروش، اداری و…) و وکالت قضایی (که توسط وکیل دادگستری برای طرح و پیگیری دعاوی در محاکم قضایی) تقسیم می شود. این مقاله به طور خاص بر عزل وکیل دادگستری یا همان وکالت قضایی تمرکز دارد.

شرایط قانونی و محدودیت های عزل وکیل دادگستری

با وجود اینکه عقد وکالت عقدی جایز است و موکل حق عزل وکیل را دارد، اما این حق مطلق نیست و شرایط و محدودیت های قانونی خاصی بر آن حاکم است که عدم رعایت آن ها می تواند عواقب حقوقی در پی داشته باشد.

شرایط عمومی برای عزل وکیل

برای اینکه عزل وکیل توسط موکل به شکل صحیح و قانونی انجام گیرد، وجود شرایطی الزامی است:

• قصد و رضای موکل و اهلیت قانونی: مانند هر عمل حقوقی دیگری، موکل باید با قصد و رضای کامل و بدون اکراه اقدام به عزل وکیل کند. همچنین، موکل باید دارای اهلیت قانونی باشد؛ به این معنی که بالغ، عاقل و رشید (در امور مالی) باشد تا بتواند تصمیمات حقوقی مؤثر بگیرد.
• لزوم اطلاع رسانی عزل به وکیل و دادگاه مربوطه: یکی از مهم ترین شرایط عزل وکیل، اطلاع رسانی رسمی این امر به خود وکیل و مرجع قضایی رسیدگی کننده به پرونده است. ماده 37 قانون آیین دادرسی مدنی صراحتاً بیان می دارد: «اگر موکل وکیل خود را عزل کند، مراتب را باید به دادگاه و وکیل معزول اطلاع دهد…». این اطلاع رسانی می تواند به صورت کتبی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (ثبت لایحه) و یا به صورت شفاهی در جلسه دادگاه انجام شود. همچنین توصیه می شود جهت اطمینان از اطلاع وکیل، اظهارنامه قضایی نیز به وکیل ارسال گردد.

محدودیت های خاص عزل وکیل

اگرچه اصل بر جواز عزل وکیل است، اما قانون گذار در موارد خاصی محدودیت هایی را اعمال کرده است:

• محدودیت در دعاوی کیفری: ماده 385 قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می دارد: «… استعفای وکیل تعیینی یا عزل وکیل پس از تشکیل جلسه رسیدگی، پذیرفته نمی شود.» این محدودیت عمدتاً در جرائم کیفری درجه یک، نظامی یک و دادگاه انقلاب که رسیدگی با تعدد قاضی صورت می گیرد و متهم یک وکیل داشته باشد، اعمال می شود. هدف از این حکم، جلوگیری از اخلال در روند دادرسی و سوءاستفاده از حق عزل وکیل برای به تأخیر انداختن محاکمه است. بنابراین، در چنین پرونده هایی، موکل تنها تا قبل از تشکیل جلسه رسیدگی فرصت عزل وکیل را دارد.
• مورد «وکالت بلاعزل»: مفهوم وکالت بلاعزل غالباً در وکالت های مدنی (مانند وکالت برای فروش ملک، انجام امور بانکی و…) کاربرد دارد که در ضمن یک عقد لازم (مثل عقد بیع) شرط می شود و موکل حق عزل وکیل را از خود ساقط می کند. با این حال، در وکالت های قضایی (وکیل دادگستری)، معمولاً موکل همواره حق عزل وکیل را دارد، چرا که ماهیت وکالت قضایی اقتضای اختیار موکل در انتخاب وکیل را دارد و محدودیت وکالت بلاعزل در این حوزه به ندرت و تنها در موارد استثنایی و با تفاسیر خاصی قابل تصور است که از مصادیق متعارف محسوب نمی شود.

راهنمای عملی: نحوه عزل وکیل دادگستری (گام به گام)

پس از آشنایی با مفاهیم و شرایط قانونی، این بخش به راهنمای عملی و گام به گام نحوه عزل وکیل دادگستری می پردازد تا موکلان بتوانند این فرآیند را به درستی طی کنند.

روش اصلی: عزل وکیل از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

متداول ترین و مطمئن ترین روش برای عزل وکیل در حال حاضر، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. مراحل این فرآیند به شرح زیر است:

1. مراجعه حضوری به نزدیک ترین دفتر: موکل باید با در دست داشتن مدارک لازم (که در ادامه ذکر می شود) به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند.
2. ارائه مدارک شناسایی و شماره پرونده: در دفتر خدمات قضایی، موکل مدارک شناسایی خود (کارت ملی) و شماره پرونده قضایی مربوطه را ارائه می دهد. این اطلاعات برای ثبت درخواست عزل وکیل ضروری است.
3. تنظیم و ثبت «لایحه عزل وکیل»: کارشناس دفتر خدمات قضایی با راهنمایی موکل، لایحه عزل وکیل را تنظیم می کند. در این لایحه، مشخصات موکل، وکیل معزول، شماره و تاریخ وکالت نامه (در صورت وجود) و شماره پرونده قضایی ذکر می شود و به صراحت اعلام می گردد که وکیل مربوطه از ادامه انجام وکالت در پرونده معزول شده است.
4. ارسال لایحه به شعبه دادگاه مربوطه: پس از تنظیم و تأیید لایحه، دفتر خدمات قضایی آن را به صورت الکترونیکی برای شعبه دادگاه یا مرجع قضایی که پرونده در آن در حال رسیدگی است، ارسال می کند.
5. توصیه به ارسال «اظهارنامه قضایی» جهت اطلاع رسمی به خود وکیل: گرچه ابلاغ لایحه از طریق سامانه ثنا به وکیل صورت می گیرد، اما جهت اطمینان کامل از اطلاع وکیل و جلوگیری از بروز ابهام یا ادعای عدم اطلاع، توصیه اکید می شود که موکل یک اظهارنامه قضایی نیز برای وکیل معزول ارسال کند. این اظهارنامه به وکیل اطلاع می دهد که رابطه وکالت بین او و موکل پایان یافته است.

عزل وکیل در جلسه دادگاه (روش شفاهی)

در برخی موارد، ممکن است عزل وکیل در جریان جلسه رسیدگی دادگاه اتفاق بیفتد. در این روش، موکل به صورت حضوری در دادگاه حاضر شده و درخواست عزل وکیل خود را به صورت شفاهی به قاضی اعلام می کند. قاضی نیز پس از شنیدن اظهارات موکل، مراتب عزل وکیل را در صورت جلسه دادگاه قید می کند. لازم است موکل حتماً صورت جلسه را امضا کند تا صحت اظهارات و تصمیم وی تأیید شود. این روش نیز معتبر است، اما به دلیل نیاز به حضور فیزیکی در زمان دادرسی و احتمال عدم پوشش کامل جزئیات در صورت جلسه، روش دفاتر خدمات قضایی معمولاً ترجیح داده می شود.

نقش سامانه ثنا در فرآیند عزل وکیل

سامانه ثنا (سامانه ثبت نام الکترونیکی قوه قضاییه) نقش حیاتی در ابلاغ های قضایی الکترونیکی ایفا می کند و پایه و اساس خدمات الکترونیک قضایی است. با این حال، ثبت مستقیم درخواست عزل وکیل معمولاً از طریق پنل شخصی ثنا برای موکلان امکان پذیر نیست. سامانه ثنا در فرآیند عزل وکیل، بیشتر نقش ابلاغ کننده را دارد. به این معنی که پس از ثبت لایحه عزل وکیل در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، ابلاغ الکترونیکی این لایحه به وکیل و شعبه دادگاه مربوطه از طریق سامانه ثنا صورت می گیرد. این امر تضمین می کند که وکیل و دادگاه به موقع از تصمیم موکل برای عزل وکیل مطلع شوند و تاریخ رسمی اطلاع رسانی ثبت گردد.

مدارک مورد نیاز برای عزل وکیل

برای انجام فرآیند عزل وکیل از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، موکل باید مدارک زیر را همراه داشته باشد:

• کارت ملی موکل: برای احراز هویت.
• شماره پرونده قضایی مربوطه: برای شناسایی دقیق پرونده ای که وکیل در آن مشغول به فعالیت بوده است.
• اطلاعات وکیل (در صورت موجود بودن): نام و نام خانوادگی، شماره پروانه وکالت و شماره تماس وکیل می تواند در تسریع فرآیند کمک کننده باشد.

هزینه عزل وکیل

در گذشته، ثبت لایحه عزل وکیل در شعبه دادگاه ممکن بود بدون پرداخت هزینه ای صورت گیرد، اما با توسعه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و اجباری شدن ثبت اغلب درخواست های قضایی از این طریق، عزل وکیل نیز مشمول پرداخت هزینه های دفتری شده است.

هزینه های معمول برای عزل وکیل:

1. تعرفه ثبت لایحه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: موکل باید هزینه ای را طبق تعرفه مصوب برای ثبت و ارسال لایحه عزل وکیل پرداخت کند. این مبلغ، متغیر بوده و بر اساس تعرفه های سالانه قوه قضاییه تعیین می شود.
2. هزینه احتمالی ارسال اظهارنامه قضایی: در صورتی که موکل تصمیم به ارسال اظهارنامه قضایی برای وکیل بگیرد، این اقدام نیز مشمول هزینه ای جداگانه برای ثبت و ارسال اظهارنامه خواهد بود.

لذا، عزل وکیل یک فرآیند کاملاً رایگان نیست و مستلزم پرداخت مبالغی برای خدمات دفتری و ابلاغ است.

موکل همواره حق عزل وکیل خود را دارد، مگر در موارد محدودی که قانون گذار برای جلوگیری از اخلال در روند دادرسی، خصوصاً در برخی دعاوی کیفری، محدودیت هایی را اعمال کرده است.

آثار حقوقی و پیامدهای عزل وکیل

عزل وکیل، صرفاً یک اقدام اجرایی نیست و پیامدهای حقوقی مهمی برای هر دو طرف، یعنی موکل و وکیل، به همراه دارد. آگاهی از این آثار برای مدیریت صحیح پرونده پس از عزل وکیل ضروری است.

انحلال عقد وکالت و پایان اختیارات وکیل

اولین و بدیهی ترین اثر عزل وکیل، انحلال عقد وکالت و پایان یافتن رابطه نمایندگی است. از لحظه ای که عزل وکیل به طور رسمی به او ابلاغ می شود، وکیل دیگر هیچ گونه اختیاری برای انجام موضوع وکالت و اقدامات مربوط به پرونده را نخواهد داشت. هرگونه اقدامی که وکیل پس از اطلاع از عزل انجام دهد، غیرنافذ (یعنی وابسته به تأیید موکل) خواهد بود و در صورت عدم تأیید موکل، باطل محسوب می شود. بنابراین، پیگیری پرونده از آن زمان به عهده خود موکل یا وکیل جدید او خواهد بود.

اعتبار اقدامات وکیل قبل از اطلاع از عزل

درست است که عزل وکیل به اختیارات او پایان می دهد، اما لازم است به ماده 680 قانون مدنی توجه شود که مقرر می دارد: «تمام اموری که وکیل قبل از رسیدن خبر عزل به او در حدود وکالت خود بنماید، نسبت به موکل نافذ است.» این بدان معناست که اگر وکیل قبل از دریافت ابلاغیه رسمی عزل خود، در حدود اختیاراتی که از موکل داشته، اقداماتی را در پرونده انجام داده باشد (مانند ثبت دادخواست، شرکت در جلسه دادرسی، یا ارائه لایحه)، آن اقدامات کاملاً معتبر و قانونی بوده و آثار حقوقی خود را بر موکل تحمیل می کند. بنابراین، زمان اطلاع وکیل از عزل، یک نکته کلیدی و سرنوشت ساز است.

عدم توقف یا تأخیر در دادرسی

بر اساس ماده 40 قانون آیین دادرسی مدنی: «در صورت عزل وکیل، چنانچه دادگاه از قبل، وقت رسیدگی را به موکل ابلاغ کرده باشد، دادرسی به تأخیر نمی افتد و دادگاه به رسیدگی ادامه می دهد.» این ماده نشان می دهد که عزل وکیل، به طور خودکار موجب توقف یا تأخیر در دادرسی نمی شود. هدف قانون گذار از این حکم، جلوگیری از سوءاستفاده از حق عزل وکیل برای طولانی کردن بی مورد فرآیند قضایی است. مگر اینکه به تشخیص دادگاه، نیاز به توضیح یا اقدام فوری توسط موکل یا وکیل جدید باشد که در این صورت، ممکن است دادگاه مهلت کوتاهی را برای تنظیم وضعیت پرونده در نظر بگیرد.

سرنوشت حق الوکاله پس از عزل وکیل (بسیار مهم)

یکی از حساس ترین و مهم ترین پیامدهای عزل وکیل، بحث حق الوکاله است. بسیاری از موکلان تصور می کنند با عزل وکیل، از پرداخت حق الوکاله معاف می شوند یا می توانند حق الوکاله پرداخت شده را مسترد کنند. اما واقعیت حقوقی پیچیده تر است:

1. توافقات قرارداد حق الوکاله: سرنوشت حق الوکاله پس از عزل وکیل، در وهله اول به قرارداد حق الوکاله منعقدشده بین موکل و وکیل (اعم از الکترونیک یا کتبی) بستگی دارد. بسیاری از قراردادها، شرایط خاصی را برای این وضعیت پیش بینی می کنند، از جمله اینکه در صورت عزل وکیل بدون دلیل موجه، وکیل مستحق دریافت تمام یا بخشی از حق الوکاله مرحله ای که در آن اقدام کرده است، خواهد بود.
2. استحقاق وکیل به حق الوکاله به تناسب اقدامات انجام شده: حتی در صورت عدم وجود شرط خاص در قرارداد، وکیل به تناسب اقداماتی که تا زمان عزل انجام داده است، مستحق حق الوکاله خواهد بود. به این معنی که اگر وکیل بخشی از مراحل پرونده را به اتمام رسانده باشد، نمی توان حق الوکاله مربوط به آن بخش را مسترد کرد. میزان استحقاق وکیل بر اساس تعرفه قانونی حق الوکاله و یا توافق طرفین محاسبه می شود.
3. در صورت تخلف وکیل: اگر عزل وکیل به دلیل تخلف یا قصور او در انجام وظایف وکالتی باشد، موکل می تواند با طرح شکایت از وکیل به کانون وکلای دادگستری (یا مرکز وکلای قوه قضاییه) یا شورای حل اختلاف ویژه وکلا، علاوه بر طرح دعوای حقوقی مطالبه خسارت، حق الوکاله پرداختی را نیز مطالبه کند. در این موارد، اثبات تخلف وکیل بر عهده موکل است.

بنابراین، عزل وکیل لزوماً به معنای بازپرداخت یا عدم پرداخت حق الوکاله نیست و موکل باید پیش از اقدام به عزل، این جنبه حیاتی را به دقت بررسی کند.

اقدامات لازم پس از عزل وکیل

پس از طی فرآیند عزل وکیل و اطمینان از پایان یافتن رابطه وکالتی، موکل باید مجموعه ای از اقدامات را برای مدیریت صحیح پرونده و جلوگیری از وارد آمدن خسارت به حقوق خود انجام دهد. این مرحله به اندازه خود فرآیند عزل، حائز اهمیت است.

پیگیری پرونده توسط خود موکل

با عزل وکیل، مسئولیت مستقیم پیگیری پرونده به موکل بازمی گردد. این شامل آگاهی از آخرین وضعیت پرونده، تاریخ های رسیدگی، ابلاغیه ها و مهلت های قانونی است. عدم پیگیری می تواند منجر به از دست رفتن فرصت های دفاعی یا صدور احکام غیابی شود. موکل باید به طور منظم به سیستم ثنا مراجعه کرده و از تمامی ابلاغیه های جدید مطلع شود و در صورت لزوم، به شعبه دادگاه مربوطه مراجعه کند.

امکان معرفی وکیل جدید

با توجه به پیچیدگی های فرآیندهای قضایی و لزوم تخصص حقوقی برای پیگیری دعاوی، امکان معرفی وکیل جدید یک گزینه منطقی و در بسیاری موارد ضروری است. موکل می تواند پس از عزل وکیل قبلی، با انتخاب وکیل دادگستری دیگری، قرارداد وکالت جدیدی منعقد کرده و او را به عنوان وکیل جایگزین به دادگاه معرفی کند. این معرفی نیز از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و با ثبت لایحه معرفی وکیل جدید انجام می پذیرد.

بازپس گیری مدارک از وکیل سابق

یکی از اقدامات حیاتی پس از عزل وکیل، بازپس گیری تمامی اسناد و مدارک مرتبط با پرونده است که موکل در اختیار وکیل سابق قرار داده بود. این مدارک می تواند شامل اصل یا کپی مصدق اسناد هویتی، قراردادها، نامه ها، دلایل و مستندات پرونده باشد. موکل باید به صورت رسمی و با ارسال نامه یا اظهارنامه قضایی از وکیل درخواست کند تا تمامی مدارک را به وی بازگرداند. در صورت امتناع وکیل از بازگرداندن مدارک، موکل می تواند با شکایت از وکیل به کانون وکلای دادگستری، از طریق مراجع انتظامی وکلا پیگیر این موضوع شود. حفظ و نگهداری این اسناد برای ادامه پیگیری پرونده، چه توسط خود موکل و چه توسط وکیل جدید، بسیار ضروری است.

در ادامه، به برخی از سوالات مهم و رایج که ممکن است در ذهن موکلان درباره عزل وکیل دادگستری شکل گیرد، پاسخ داده می شود.

آیا می توان وکیل را بدون اطلاع او عزل کرد؟

از نظر حقوقی، عزل وکیل یک عمل یک طرفه است و برای وقوع آن، نیازی به رضایت یا موافقت وکیل نیست. با این حال، طبق ماده 37 قانون آیین دادرسی مدنی، موکل باید مراتب عزل را به وکیل و دادگاه اطلاع دهد. این اطلاع رسانی برای اعتبار حقوقی اقدامات پس از عزل ضروری است. همان طور که پیش تر گفته شد (ماده 680 قانون مدنی)، اقداماتی که وکیل قبل از اطلاع از عزل انجام داده باشد، معتبر است. بنابراین، در عمل، عزل وکیل بدون اطلاع او ممکن نیست و برای آنکه اثر حقوقی داشته باشد، باید به وکیل ابلاغ شود.

آیا عزل وکیل موجب باطل شدن پرونده می شود؟

خیر، عزل وکیل به هیچ وجه موجب باطل شدن پرونده یا مختومه شدن آن نمی شود. پرونده قضایی همچنان جریان خود را ادامه می دهد و تنها نماینده قانونی موکل (وکیل) از آن خارج می شود. پس از عزل، موکل شخصاً مسئول پیگیری پرونده خواهد بود یا می تواند وکیل جدیدی را به دادگاه معرفی کند. همان طور که در ماده 40 قانون آیین دادرسی مدنی اشاره شد، حتی دادرسی نیز به دلیل عزل وکیل به تأخیر نمی افتد، مگر برای توضیحات ضروری.

در چه صورتی می توان بدون پرداخت حق الوکاله وکیل را عزل کرد؟

معمولاً عزل وکیل، حتی بدون ادامه همکاری، به معنای معافیت کامل از پرداخت حق الوکاله نیست. همان طور که توضیح داده شد، وکیل به تناسب اقداماتی که تا زمان عزل انجام داده، مستحق حق الوکاله است. تنها در صورتی می توان بدون پرداخت حق الوکاله (یا با مطالبه استرداد آن) وکیل را عزل کرد که: اولاً، وکیل هیچ اقدامی در پرونده انجام نداده باشد و یا ثانیاً، عزل وکیل به دلیل تخلف، قصور یا تقصیر او در انجام وظایف وکالتی باشد و این موضوع در مراجع ذی صلاح (مانند کانون وکلا) به اثبات برسد. در این حالت، موکل حق دارد خسارات وارده و حق الوکاله را از وکیل مطالبه کند.

عزل وکیل در پرونده های خانواده (مثل طلاق) چه تفاوت هایی دارد؟

عزل وکیل در پرونده های خانواده، مانند طلاق یا مهریه، از نظر اصول کلی تفاوتی با سایر دعاوی حقوقی ندارد. یعنی موکل حق عزل وکیل را دارد و باید مراتب را به وکیل و دادگاه اطلاع دهد. محدودیت ماده 385 قانون آیین دادرسی کیفری نیز (محدودیت عزل وکیل کیفری پس از تشکیل جلسه) تنها مختص پرونده های کیفری است و در دعاوی خانواده (که ماهیت حقوقی دارند) اعمال نمی شود. با این حال، به دلیل حساسیت و فوریت برخی از پرونده های خانواده، توصیه می شود که موکل پیش از عزل وکیل، برنامه ریزی دقیقی برای پیگیری پرونده توسط خود یا وکیل جدید داشته باشد تا روند دادرسی متوقف نشود یا به ضرر موکل تمام نگردد. در مواردی که وکالت نامه بلا عزل در دفاتر اسناد رسمی برای طلاق توافقی به زوج داده شده باشد، عزل زوج به عنوان وکیل نیز نیازمند اطلاع رسمی به دفترخانه و ابلاغ به وی است.

اگر وکیل مدارک را پس ندهد چه باید کرد؟

در صورتی که وکیل پس از عزل، از بازپس گیری مدارک توسط موکل امتناع کند، موکل می تواند ابتدا با ارسال اظهارنامه قضایی به وکیل، رسماً از وی بخواهد که مدارک را مسترد کند. اگر وکیل همچنان از بازگرداندن مدارک خودداری ورزد، موکل می تواند با شکایت از وکیل به هیأت مدیره کانون وکلای دادگستری (یا مرکز وکلا)، پیگیر تخلف انتظامی وکیل شود. عدم استرداد مدارک موکل پس از پایان وکالت، تخلف انتظامی محسوب می شود و کانون وکلا می تواند وکیل را ملزم به این کار کند. در کنار این، موکل می تواند دعوای حقوقی استرداد اسناد را نیز مطرح کند.

نتیجه گیری

نحوه عزل وکیل دادگستری، فرآیندی حقوقی و حساس است که با وجود حق ذاتی موکل برای فسخ قرارداد وکالت، مستلزم رعایت دقیق شرایط و رویه های قانونی است. از تعریف حقوقی عزل و تمایز آن با سایر طرق پایان یافتن عقد وکالت تا شناخت محدودیت ها، به ویژه در دعاوی کیفری و همچنین لزوم اطلاع رسانی به وکیل و دادگاه، همگی ابعاد مهمی از این فرآیند هستند.

همان طور که تشریح شد، روش اصلی عزل وکیل از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی با ثبت لایحه عزل وکیل است، هرچند عزل شفاهی در جلسه دادگاه نیز امکان پذیر است. سامانه ثنا در این میان نقش ابلاغ کننده را ایفا می کند و موکل باید از مدارک لازم و هزینه های مربوطه آگاهی داشته باشد. آثار حقوقی عزل وکیل، از جمله انحلال عقد وکالت و پایان اختیارات وکیل، اعتبار اقدامات وکیل قبل از اطلاع از عزل (ماده 680 قانون مدنی) و عدم توقف دادرسی (ماده 40 قانون آیین دادرسی مدنی)، از جمله مهم ترین نکاتی هستند که موکلان باید مد نظر قرار دهند. به ویژه، موضوع حق الوکاله پس از عزل وکیل، که بسته به قرارداد وکالت و میزان اقدامات انجام شده توسط وکیل، قابل استرداد یا مطالبه به تناسب خواهد بود.

در نهایت، اقدامات پس از عزل وکیل، شامل پیگیری پرونده توسط خود موکل یا معرفی وکیل جدید و بازپس گیری مدارک از وکیل سابق، مکمل فرآیند عزل بوده و برای تضمین حقوق موکل ضروری است. توصیه اکید می شود که موکلان پیش از هرگونه اقدام، با مشاوره حقوقی با متخصصین، از تمامی جوانب تصمیم خود اطمینان حاصل کنند تا از بروز مشکلات احتمالی و تضییع حقوق خود جلوگیری نمایند.