گام بزرگ «رویان» در احیای دوباره بارداری / چالش های بی قانونی در «رحم جایگزین» و «اهدای تخمک»

آمارهای بروز و شیوع ناباروری در دنیا و ایران، سهم «رویان» در جوان سازی جمعیت و اقداماتش در حفظ توان باروری زوج ها، درمان و احیای دوباره بارداری در زنان و مردان و همچنین آمادگی جهاد دانشگاهی برای پذیرش مدیریت درمان ناباروری در کشور؛ خلاصه ای از مصاحبه تفصیلی گزارشگر آی تی با معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان در آستانه هفته ملی جمعیت است…

به گزارش گزارشگر آی تی، آمارهای شیوع ناباروری در کشور حاکی از آن است که باید به طور جدی به حوزه درمان ناباروری ورود کرد و این موضوع باید جزو اولویت های نظام سلامت محسوب شود.

در همین زمینه باید تاکید کرد مراکز جهاد دانشگاهی که در حوزه درمان ناباروری فعالیت می کنند، می توانند نیمی از مراجعات درمان ناباوری در کشور را تحت پوشش قرار دهند که البته بی تردید این موضوع مستلزم حمایت های لازم از سوی سیاست گذاران حوزه سلامت و حاکمیت است.

در این راستا، «پژوهشگاه رویان» یکی از مراکز جهاد دانشگاهی فعال در زمینه درمان های ناباروری است که در حوزه های مختلف می تواند به تحقق اهداف «برنامه جامع جمعیت» کمک کند؛ از حفظ توان باروری زوج ها گرفته تا استفاده از سلول های بنیادی برای درمان های ناباروری همچون «یایسگی زودرس»، «احیای دوباره بارداری» و درمان «مشکلات داخل رحم» و …

به همین منظور اقدامات پژوهشگاه رویان در درمان های نوین ناباروری، سهم این مجموعه در جوان سازی جمعیت و همچنین نقش قوانین جدید در تسهیل درمان ناباروری و … را با دکتر احمد وثوق – معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان به گفت وگو نشستیم که مشروح این گفت وگوی تفصیلی را در پی می خوانید:

دکتر احمد وثوق – معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان

دکتر احمد وثوق در گفت وگو با گزارشگر آی تی، در بخش ابتدایی صحبت هایش درباره وضعیت فعلی آمارهای جمعیتی، با بیان اینکه جمعیت کشور، «جوان» تلقی می شود، اظهار کرد: جمعیت ایران روزهای نخست انقلاب اسلامی حدود 30 میلیون نفر بود که در حال حاضر، این تعداد بالغ بر 80 میلیون نفر است. بررسی جامعه آماری جمعیت کشور بیانگر این است که حداقل 50 میلیون نفر جمعیت کمتر از افراد 47 سال کشور را تشکیل می دهند. با توجه به اینکه اغلب جمعیت ایران، کمتر از 47 سال دارند باید جمعیت حال حاضر کشور را «جوان» قلمداد کرد.  

 وضعیت ناباروری در دنیا و ایران

وی همچنین با بیان اینکه 15 درصد از زوج ها در سطح جهان «ناباروری» را تجربه می کنند، خاطرنشان کرد: آمار و ارقام از مشکل ناباروری 3 میلیون و 500 هزار زوج ایرانی حکایت می کند. نتایج برخی مطالعات بیانگر این است که میزان نرخ ناباروری در کشور از میانگین جهانی بالاتر است. اگرچه «مطالعات ناباوری» تمام نقاط کشور را پوشش نمی دهد اما با توجه به نتایج این مطالعات می توان گفت نرخ ناباروری در کشور بالاتر از نرم جهانی است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: زوج هایی که از مشکلات ناباروری رنج می برند در دو دسته ناباروی «اولیه» و ناباروری «ثانویه» قرار می گیرند. منظور از ناباوری اولیه این است که آنها هیچ فرزندی ندارند و منظور از ناباوری ثانویه این است که برای «فرزند دوم» تلاش می کنند اما با مشکل ناباروری مواجه می شوند.  

درمان ناباروری نیازمند اقدام ویژه

دکتر وثوق با اشاره به جمعیت 3/5 میلیون زوج مبتلا به ناباروری، اظهار کرد: با توجه به میزان شیوع ناباروری در کشور باید به طور جدی به حوزه درمان ناباروری ورود کرد و درمان ناباورری باید جزو اولویت های نظام سلامت محسوب شود و به اقدمات ویژه نیاز دارد.

پوشش 50 درصدی درمان ناباوری در کشور توسط جهاد دانشگاهی

وی در پاسخ به سوال گزارشگر آی تی درباره سهم جهاد دانشگاهی در درمان ناباوری تصریح کرد: مراکز جهاد دانشگاهی که در حوزه درمان ناباروری فعالیت می کنند، می توانند نیمی از مراجعات درمان ناباوری را تحت پوشش قرار دهند. پژوهشگاه های «رویان» و  «ابن سینا» و سایر مراکز درمان ناباوری جهاد دانشگاهی که در استان های مرکزی، کرمانشاه، خوزستان، قزوین، قم و لرستان فعالیت می کنند، قادر به پوشش 50 درصدی مراجعات درمان ناباوری هستند. درمان ناباروری ازتوانمندی های جهاد دانشگاهی به حساب می آید و در این زمینه می تواند به نظام سلامت کمک کند.

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان ادامه داد: پوشش 50 درصدی درمان ناباوری در کشور توسط جهاد دانشگاهی، مستلزم حمایت های لازم از سوی سیاست گذاران حوزه سلامت و حاکمیت است. حمایت های مورد نیاز شامل تامین نیروی انسانی، تجهیزات و اعتبارات لازم است. انتظار داریم اعتبارات مورد نیاز در چارچوب مقررات و تعرفه ها پرداخت شود که بتوانیم خدمات خود را استمرار دهیم و پذیرای زوج های نابارور باشیم.

نقش «رویان» در جوان سازی جمعیت

وی درباره سهم پژوهشگاه رویان در اجرای قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» نیز به گزارشگر آی تی اظهار کرد: پژوهشگاه رویان می تواند در سه حوزه به تحقق اهداف «برنامه جامع جمعیت» کمک کند. توسعه میزان فعالیت های پژوهشگاه رویان، اولین زمینه فعالیت این مجموعه به منظور تحقق اهداف برنامه جامع جمعیت به حساب می آید.

دکتر وثوق درباره توسعه فعالیت های پژوهشگاه رویان در راستای برنامه جامع جمعیت توضیح داد: توسعه برنامه های پژوهشگاه رویان با 2 رویکرد محقق می شود؛ نخست اینکه مراکز جدید در استان های کشور ایجاد کنیم و پذیرای زوج های نابارور باشیم. همچنین با افزایش ظرفیت مراکز موجود می توانیم زوج های بیشتری را تحت پوشش خدمات درمانی قرار دهیم.

آمادگی جهاد دانشگاهی برای مدیریت درمان ناباروری در کشور

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: تمام اقداماتی که در دستور کار قرار می دهیم در راستای کسب سهم بیشتر در حوزه درمان ناباروری است. جهاد دانشگاهی آماده است مدیریت حوزه درمان ناباوری را برعهده بگیرد. اگر مدیریت درمان ناباروری به جهاد دانشگاهی واگذار شود، توانایی داریم که این حوزه از سلامت را به طور کامل مدیریت کنیم.  

معاون درمان پژوهشگاه رویان با اشاره به پراکندگی سازمان های جهاد دانشگاهی در سراسر کشور گفت: جهاد دانشگاهی با توجه به ساختار و گستردگی خود می تواند بازوی اجرایی سیاست گذاران حوزه سلامت در زمینه مدیریت درمان ناباروری باشد.

 برنامه هایی برای حفظ توان باروری زنان و مردان

این متخصص درباره رویکرد دوم پژوهشگاه رویان در ارتباط با تحقق برنامه جامع جمعیت گفت: «حفظ باروری»، دومین رویکرد پژوهشگاه رویان در ارتباط با  برنامه جامع جمعیت است. در حال حاضر، برنامه هایی به منظور حفظ توان باروری زوج ها انجام می دهیم و این موضوع را به طرق مختلف انجام می دهیم.

دکتر وثوق درباره اقدامات پژوهشگاه رویان به منظور حفظ توان باروری زوج ها گفت: گاهی اوقات ابتلا به یک بیماری می تواند زمینه ساز ناباروری شود یا باروری یک فرد را به خطر اندازد. بنابراین پیش از اینکه اقدامات درمانی برای درمان بیماری انجام شود، می توان با اقداماتی توانایی باروری افراد را حفظ کرد؛ به طور مثال، ذخیره سازی تخمک زنان یا اسپرم مردان به منظور حفظ باروری افراد انجام می شود. همچنین اگر افرادی که مبتلا به بیماری می شوند زوج باشند، می توان نسبت به حفظ جنین در محیط آزمایشگاهی برای آنها اقدام کرد.  

وی با اشاره به «افزایش سن» و تاثیر این مولفه بر باروری گفت: بررسی ها بیانگر این است «سن ازدواج» و «فاصله میان ازدواج و فرزندآوری» افزایش یافته؛ در حالی که برخی از زنان و مردان ایرانی به موضوع فرزندآوری توجه می کنند. بر این اساس زنانی که به محدوده 35 سالگی رسیده باشند و تصور می کنند که سن فرزندآوری آنها به خطر افتاده است، می توانند نسبت به حفظ باروری خود اقدام کنند.

دکتر وثوق در این باره ادامه داد: اگرچه مردان در تمام سنین زندگی از قدرت باروری برخوردار هستند، اما کیفیت اسپرم با بالا رفتن سن کاهش می یابد. بر همین اساس این افراد نیز با مراجعه به پژوهشگاه رویان می توانند نسبت به حفظ اسپرم در بانک این پژوهشگاه اقدام کنند.  

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان گفت: به عنوان مثال برخی از زوج ها در حال سپری کردن مراحل تحصیلات خود هستند و شرایط فرزندآوری را ندارند. این گروه نیز می توانند نسبت به حفظ باروری خود اقدام کنند. بازهم تاکید می کنم، بالارفتن سن ازدواج، افزایش فاصله میان زمان ازدواج و فرزندآوری، بروز برخی بیماری ها و شرایط خاص برخی از زوج ها مانند تحصیل، می تواند باروری را تحت تاثیر قرار دهد اما این افراد با حفظ باروری خود به صورت آزمایشگاهی می توانند در زمینه ناباروری نگرانی نداشته باشند.

اهمیت غربالگری توان باروری قبل از بلوغ

وی درباره رویکرد سوم پژوهشگاه درباره برنامه جامع جمعیت گفت: ورود به حوزه آموزش از دیگر اقدمات پژوهشگاه رویان در زمینه برنامه جامع جمعیت است که با هدف ارتقاء میزان بهداشت باروری اجرا می شود. منظور از ارتقا بهداشت باروری این است که عواملی که می تواند باروری افراد را درآینده تحت تاثیر قرار دهد، شناسایی کرده و با بهره گرفتن از برنامه های آموزشی از تبعات آن جلوگیری کنیم. به طور مثال، اجرای غربالگری پیش از دوران بلوغ می تواند از بروز مشکلات احتمالی که باروری را تحت تاثیر قرار می دهد، جلوگیری کرده و منجر به حفظ قدرت باروری افراد می شود.

دکتر وثوق ادامه داد: برنامه بهداشت باروری و پیشگیری از مشکلات احتمالی که باروری را تحت تاثیر قرار می دهد جزو برنامه های پژوهشگاه رویان به حساب می آید و به موضوع های «جوانی جمعیت» و «حفظ میزان زاد و ولد» کمک می کند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان درباره جامعه هدف طرح های غربالگری پژوهشگاه رویان گفت: افرادی که هنوز به سن بلوغ نرسیده اند، گروه هدف غربالگری هستند؛ چرا که این احتمال وجود دارد پس از دوران بلوغ نتوان نسبت به درمان ناباروری آنها اقدامی کرد. دختران کمتر از 12 سال و پسران کمتر از 15 سال در طرح های غربالگری به عنوان جامعه هدف لحاظ می شوند.

این متخصص ادامه داد: با شناسایی عوامل موثر در بروز ناباروری مانند «بیضه نزول نکرده» می توان نسبت به درمان نارسایی های موثر بر باروری اقدام کرد. با شناسایی، تحت مراقبت قرار دادن و انجام اقدامات مداخله ای می توان از برخی نارسایی هایی که سبب تحت تاثیر قرار دادن باروری می شود، جلوگیری کرد. توصیه پژوهشگاه رویان به دستگاه های اجرایی کشور که در زمینه سلامت فعالیت می کنند این است که به غربالگری پیش از دوران بلوغ توجه کنند. بازهم تاکید می کنم، توجه به غربالگری پیش از دوران بلوغ می تواند از بروز مشکلات ناباروری جلوگیری کند.

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان در همین راستا ادامه داد: تیم های غربالگری پژوهشگاه رویان را به مناطقی که از منظر دسترسی به خدمات درمانی با محدودیت های مواجه هستند، اعزام کرده ایم. اگرچه غربالگری های نارسایی های موثر بر باروری در دوران پیش از بلوغ را در مناطقی اجرا کرده ایم، اما با توجه به گستردگی سازمان های جهاد دانشگاهی می توانیم برنامه های غربالگری و برنامه های آموزشی را افزایش دهیم و از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنیم.

وضعیت بانک «اسپرم» و «تخمک» در رویان

دکتر وثوق در بخش دیگری از مصاحبه تفصیلی خود با گزارشگر آی تی، به پرسشی درباره وضعیت بانک «اسپرم» و «تخمک» پژوهشگاه رویان در راستای حفظ باروری پاسخ داد و گفت: برنامه ذخیره سازی اسپرم و تخمک توسط پژوهشگاه رویان در حال اجرا است؛ به نحوی که بیماران مبتلا به بیماری های صعب العلاج و سرطان به صورت هفتگی و پیش از آغاز مداخلات درمانی برای ذخیره سازی اسپرم و تخمک مراجعه می کنند. همچنین  با مراجعه کنندگانی که به دلیل بالارفتن سن نسبت به موضوع باروری احساس نگرانی می کنند، مواجه هستیم.

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان افزود: اقداماتی در زمینه درمان ناباروری انجام داده ایم اما کافی نیست. ما در پژوهشگاه رویان درنظر داریم «مرکز ملی  حفظ باروری» را احداث کنیم و با احداث این مرکز به طور جدی تری در مسیر حفظ باروری گام برداریم. مقدمات و مذاکرات مقدماتی به منظور احداث مرکز ملی حفظ باروری را انجام داده ایم و همچنین درنظر داریم از ظرفیت وجود خیرین برای این مرکز ملی بهره ببریم.

 اهمیت ایجاد مرکز ملی حفظ باروری در کشور

وی با اشاره به تاثیر ایجاد مرکز ملی حفظ باروری در کشور گفت: اگر بتوانیم این مرکز را ایجاد کنیم، نسبت به ایجاد یک الگو در زمینه درمان ناباروری اقدام کرده ایم. براساس برنامه ریزی های انجام شده، نخستین مرکز را در شهر تهران احداث کنیم و سپس به سایر شهرها گسترش می دهیم.

دکتر وثوق درباره اعتبار مورد نیاز مرکز ملی حفظ باروری گفت: فضای فیزیکی مرکز ملی حفظ باروری باید به نحوی باشد که تمام مداخلات حفظ باروری را در یک مجموعه ارایه دهد. نیروی انسانی مورد نیاز نیز باید در کانون توجه قرار گیرد، به نحوی که متخصصان حفظ باروری و جنین شناس بتوانند خدمات تخصصی را در قالب تیم های تخصصی ارایه دهند. البته مشخص است که نیازها تنها به فضای فیزیکی و نیروی انسانی محدود نمی شود و لازم است تجهیزات مورد نیاز نیز فراهم شود. به طور قطع، خیرین می توانند در زمینه احداث مرکز ملی باروری موثر باشند.  

خودکفایی ایران در درمان های ناباروری

این متخصص درباره جایگاه جهانی پژوهشگاه رویان در حوزه درمان ناباروری نیز اظهار کرد: کیفیت خدمات درمانی پژوهشگاه رویان به نحوی است که با تمام مراکز معتبر درمان ناباروری کشورهای اروپایی، ایالات متحده و استرالیا برابر است. ایران در زمینه درمان ناباروری به خودکفایی رسیده و از منظر اقدمات انجام شده با مراکز مطرح دنیا تفاوتی ندارد.

«رویان» جزو 10 مرکز برتر درمان ناباروری مردان در دنیا

وی با اشاره به مطالعات انجام شده در زمینه درمان ناباروری گفت: مطالعات متعددی در زمینه درمان ناباروی انجام شده، نتایج یک مطالعه جهانی بیان می کند پژوهشگاه رویان جزو 10 مرکز برتر درمان ناباروری مردان است و از مراکز اثرگذار در زمینه درمان ناباروری به حساب می آید. کیفیت خدمات درمانی پژوهشگاه رویان به نحوی است که زوج های ایرانی مقیم سایر کشورها که برای درمان ناباروری اقدام می کنند با پرسش «چرا برای درمان در کشور خود اقدام نمی کنید؟» مواجه می شوند و در میان پرسش ها از رویان سخن به میان می آورند.  

اخلاق پزشکی در «رویان» و مراجعاتی از سراسر دنیا

وثوق با بیان اینکه شهروندان برخی کشورها با هدف درمان ناباروری به پژوهشگاه رویان مراجعه می کنند، اظهار کرد: زوج های غیرایرانی با استناد به مطالعات خود به این نتیجه رسیده اند پژوهشگاه رویان از منظر جهانی در جایگاه والایی قرار دارد. زوج های غیرایرانی به دلیل اینکه پژوهشگاه رویان به مسایل حوزه «اخلاق پزشکی» اعتقاد دارد و در صورت اعتقاد به دین اسلام با توجه به رعایت موازین شرعی به این مرکز تحقیقاتی_درمانی مراجعه می کنند. همچنین زوج های ایرانی، غیرایرانی، ایرانی های مقیم سایر کشورها و زوج هایی که یک نفر از آنها ایرانی است، برای دریافت خدمات درمانی به پژوهشگاه رویان مراجعه می کنند.  

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه در برهه ای از تاریخ برای درمان ناباروری به خارج از کشور سفر می کردیم، افزود: سفر به کشورهای خارجی منجر به ارزبری می شد؛ در حال حاضر، نه تنها برای درمان ناباوری به سایر کشورها سفر نمی کنیم بلکه پذیرای شهروندان سایر کشورها هستیم.

 و اما «فرصت» تحریم ها…

وی همچنین در پاسخ به سوال گزارشگر آی تی درباره تاثیر تحریم ها بر تامین تجهیزات مرتبط با درمان ناباروری گفت: تحریم، هم تهدید است و هم فرصت؛ منظور از تهدید این است که برای تامین مواد مصرفی، محیط های کشت و دستگاه هایی که برای درمان ناباروری کاربرد دارند با مشکل مواجه می شویم و به سختی می توانیم تجهیزات مورد نیاز را تامین کنیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان با «فرصت» برشمردن تحریم ها اظهار کرد: گاهی اوقات ناچار هستیم به دلیل در دسترس نبودن برخی امکانات و تجهیزات از تجهیزاتی که در اختیار داریم، استفاده کنیم و هیچ گاه این ادعا را نداشته ایم که تحریم هیچ تاثیری بر درمان ندارد. تحریم ها باعث شده که اغلب اقلام مورد نیاز را تولید کنیم و با کار مداوم توانسته ایم به استانداردهایی  در زمینه تجهیزات دست یابیم. برخی تجهیزات درمان ناباروری مانند «کانتر انتقال جنین»، «نی فریز» و «سوزن پانکچر» و … را تولیده کرده ایم و استفاده می کنیم.

این متخصص درباره اثربخشی داروهای درمان ناباروری نیز گفت: اگرچه در زمینه دارویی نیز تحریم شده ایم اما با داروهای در دسترس توانسته ایم ناباروری را درمان کنیم و با سایر مراکز درمانی در دنیا به رقابت بپردازیم. اگرچه موفقیت های به دست آمده با همین داروهای در دسترس محقق شده اما برخی از داروها اثربخشی بیشتری دارند. البته صنعت داروسازی کشور به ساخت داروهایی که اثربخشی بیشتری دارند، ورود نکرده است؛ چرا که این داروها برای درمان برخی از موارد خیلی خاص کاربرد دارند و رویکرد صنعت داروسازی کشور برای پوشش داروهایی است که نیازهای عمومی را پوشش می دهند و به همین دلیل به موارد خیلی خاص ورود نمی کند.

وی در این باره ادامه داد: هنگامی که با چالش در حوزه محیط های کشت روبرو شدیم در جهت رفع آن گام برداشتیم. همکاران ما در پژوهشگاه رویان موفق شده اند برخی محیط های کشت را تولید کنند. محیط های کشت تولید شده را در روند درمان ناباروری به کار گرفته ایم؛ تجربه به کارگیری محیط های کشت داخلی ثابت کرده است نمونه ایرانی با نمونه خارجی تفاوت قابل توجهی ندارد. به عبارت دیگر می توان گفت، تولید برخی از محصولات در کشور جزو فرصت های تحریم محسوب می شود.

این متخصص ادامه داد: اگر در زمینه دسترسی به تجهیزات با چالش مواجه نمی شدیم، در مسیر رفع آن نیز گام برنمی داشتیم. تحریم ها سبب شد که تا حد امکان، «رفع وابستگی» داشته باشیم و در زمینه برخی از تجهیزات در مسیر خودکفایی حرکت کرده ایم. تلاش کرده ایم از تحریم ها به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم.

گام بزرگ «رویان» در بکارگیری سلول های بنیادی در درمان ناباروری

وی در بخش دیگری از صحبت هایش در پاسخ به سوال گزارشگر آی تی درباره به کارگیری سلول های بنیادی برای درمان ناباروری نیز تشریح کرد: کاربردی کردن دانش سلول های بنیادی در درمان  بیماری ها یک موضوع جدید است و تثبیت جایگاه سلول های بنیادی برای درمان بیماری ها به گذر زمان نیاز دارد. اگرچه پژوهشگاه در رویان در ارتباط با سلول های بنیادی و «طب بازساختی» بر درمان ناباروری قدم های بزرگی برداشته اما اقدامات انجام شده در زمینه مطالعات بالینی قرار دارد.

 استفاده از سلول های بنیادی برای درمان «یایسگی زودرس» و احیای دوباره بارداری

 عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان توضیح داد: استفاده از سلول های بنیادی برای درمان «یایسگی زودرس» و احیای دوباره بارداری جزو اقدامات ما در زمینه درمان ناباروری به حساب می آید. البته اقدامات پژوهشگاه رویان در زمینه درمان ناروری به وسیله سلول های بنیادی به درمان یایسگی زودرس محدود نمی شود بلکه در درمان برخی «مشکلات داخل رحم» مانند «چسبندگی رحم» نیز ورود کرده ایم. چسبندگی رحم سبب می شود زنان به مسایلی مانند رحم اجاره ای روی بیاورند؛ هنگامی که چسبندگی رحم اتفاق می افتد توانایی پذیرش جنین از بین می رود.

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان گفت: با استفاده از سلول های بنیادی در مسیر درمان چسبندگی رحم گام برداشته ایم و با استفاده از این روش درمانی نه تنها می توانیم چسبندگی رحم را برطرف کنیم بلکه با ترمیم حفره رحم می توانیم توانایی پذیرش جنین برای رحم را به وجود بیاوریم. امیدوارم بتوانیم مراحل کارآزمایی بالین درمان چسبندگی رحم را با سپری کردن کارآزمایی بالین این روش درمانی را به دنیا معرفی کنیم.  

 درمان ناباروری مردان، سخت تر از زنان

وی همچنین با بیان اینکه به کارگرفتن سلول های بنیادی در درمان ناباروری محدود به بیماری های زنان نمی شود، افزود: مطالعات پژوهشی درباره درمان بیماری های ناباروی مردان به وسیله سلول های بنیادی را آغاز کرده ایم و در مراحل تحقیقاتی قرار داریم. درمان مشکلات ناباروی مردان نسبت به زنان سخت تر است. درمان مشکلات ناباروری آقایان با استفاده از سلول های بنیادی در مرحله آزمایش روی نمونه حیوانی قرار دارد و به مرحله آزمایش های انسانی نرسیده است. همچنین درمان بیماری های ناباروری زنان به وسیله سلول های بنیادی توانسته است فاز یک و دو را با موفقیت سپری کند و وارد فاز سوم یعنی «بررسی اثربخشی» قرار دارد.

این متخصص با بیان اینکه هنگامی که مردان دچار مشکلات ناباروری می شوند قدرت اسپرم سازی را از دست می دهند، خاطرنشان کرد: ما با استفاده از سلول های بنیادی درنظر داریم که قدرت باروری آقایان را احیا کنیم. هدف از انجام مطالعات، صرفا تولید اسپرم نیست؛ بلکه تولید اسپرم و داشتن جنین سالم است. این احتمال وجود دارد اسپرم تولید کنیم، اما با یک جنین ناسالم مواجه شویم. بنابراین دو مولفه «اسپرم» و «جنین سالم» باید در مطالعات روی نمونه حیوانی تثبیت شود. در حال حاضر، تمام مراکز تحقیقاتی دنیا که به موضوع درمان ناباروی آقایان به وسیله سلول های بنیادی ورود کرده اند در مرحله مطالعات حیوانی قرار دارند.

وی با بیان اینکه هنگامی که از روش های درمانی نوین سخن به میان می آید «توانایی علمی» نیز مطرح می شود، افزود: چه در عرصه علوم پایه و چه علوم بالینی از توانایی لازم برخوردار هستیم. هزینه کاربردی سازی سلول های بنیادی در عرصه درمان ناباروری بسیار گران است. به طور قطع، تحقیقات علمی کاربردی به حمایت های مالی همه جانبه نیاز دارد که به سرانجام برسد.

این متخصص ادامه داد: پژوهشگاه رویان و برخی از مراکز تحقیقاتی دنیا به صورت همزمان به موضوع به کارگیری سلول های بنیادی در درمان ناباروری ورود کرده اند. اگرچه در یک بازه زمانی به موضوع درمان ناباروری به وسیله سلول های بنیادی ورود کرده ایم اما از منظر حمایت مالی نسبت به مرکز تحقیاقاتی دنیا شرایط متفاوتی داریم. به طور قطع، سایر مراکز تحقیقاتی دنیا با چالش حمایت های مالی مواجه نیستند.  

وی با انتقاد از شرایط حمایت های مالی در امور پژوهشی گفت: بودجه تخصیص یافته به پژوهشگاه رویان در مقایسه با میزان خدماتی که ارایه می دهد، قابل مقایسه نیست.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان همچنین با بیان اینکه سرعت در انجام تحقیقات کاربردی از اهمیت فراوانی برخوردار است، اظهار کرد: اگر حمایت های مالی ارایه نشود، نمی توانیم پژوهش ها را با سرعت قابل قبول پیش ببریم. برخی خیرین تمایل دارند که از پژوهش های سلامت محور حمایت کنند، به همین دلیل تلاش می کنیم که از حمایت های این گروه برخوردار شویم.

اهمیت حمایت دولتی از پژوهش های کاربردی

جهاد دانشگاهی را از بدنه نظام سلامت جدا ندانید

دکتر وثوق به اشاره به ضرورت ارایه حمایت های دولتی نیز گفت: حمایت های ساختارهای دولتی برای آینده پژوهش های کاربردی بسیار حایز اهمیت است. «معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری» و همچنین معاونت های پژوهشی دو وزارتخانه «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»   و «علوم، تحقیقات و فناوری» باید حمایت های مالی خود را ارایه دهند. رویکرد و دیدگاه مدیران اجرایی کشور در خصوص جهاد دانشگاهی باید تغییر کند؛ به نحوی که این نهاد را از بدنه نظام سلامت جدا ندانند. شرایط حمایت از پژوهشگاه رویان باید مانند ساختار دانشگاهی باشد یعنی از حمایت هاس مستقیم برخوردار شود؛ چرا که در نظام سلامت و درمانی کشور نقش دارد.  

پژوهشگاه رویان نیازمند مساعدت مالی دولت و مجلس

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان درباره تخصیص اعتبار موردنیاز این مرکز تحقیقاتی _درمانی گفت: برای کسب و تخصیص اعتبار موردنیاز تلاش می کنیم. اگر اعتبار مورد نیاز پژوهشگاه رویان تامین نشود در زمینه روند پیشروی تحقیقات کاربردی با مشکل مواجه می شویم. پژوهشگاه رویان در زمینه استفاده از منابع درآمدی خود مانند بنگاه های خصوصی عمل نمی کند؛ درآمد حاصل از خدمات درمانی را صرف امور پژوهشی می کنیم. از دولت و مجلس شورای اسلامی در زمینه تخصیص اعتبارات مساعدت بیشتری داشته باشند.   

وی درباره چگونگی اقناع کردن مردم برای حمایت های مالی از مطالعات پژوهشی گفت: «موسسه خیرین پژوهش رویان» را ثبت کرده ایم؛ رویکرد ما در احداث این موسسه این است که بتواند در مجامع خیرین حضور داشته باشد. خوشبختانه، خیرین در بسیاری از طرح های تحقیقاتی به پای کارآمده اند و حمایت های خود را ارایه داده اند.

 اهمیت ورود خیرین به حمایت از پژوهش های کاربردی

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: در نظر داریم پژوهش را به نحوی به جامعه هدف خود معرفی کنیم که نتایج آن را با پوست و گوشت و استخوان خود درک کنند. بسیاری از پژوهش های دنیا در مرز دانش حرکت می کنند و نتایج اثربخشی برای زندگی انسان ها به ارمغان می آورند اما  به سختی می توان خیرین را برای حمایت از این طرح ها اقناع کرد. تحقیقات ژنتیکی به سختی از حمایت های مالی خیرین برخوردار می شود.

وی ادامه داد: اگر بتوانیم  ناباروری را به عنوان یک بیماری صعب العلاج  به جامعه معرفی کنیم، می توانیم از حمایت های مالی برخوردار شویم. معرفی اقدامات انجام شده نباید به خدمات ناباروری محدود شود بلکه باید سایر طرح های پژوهشی خود را به جامعه معرفی کنیم. پژوهشگاه رویان با استفاده از برخی مداخلات درمانی توانسته است کیفیت زندگی برخی از بیماران را افزایش دهد و از چالش های آنها بکاهد. اگر بخواهیم اثربخش باشیم باید میزان مداخلات درمانی خود را افزایش دهیم که اثربخشی آن در جامع به طور کامل ملموس شود.

دکتر وثوق توضیح داد: برخورداری از حمایت های مردمی مستلزم معرفی اقدامات مداخله ای انجام شده است به نحوی که برای جامعه ملموس باشد. به طور مثال، هنگامی که از «یایسگی زودرس» سخن به میان می آید منظور این است که برخی زنان در دوران جوانی دچار یایسگی می شوند و قدرت باروری را از دست می دهند، اما با اقدامات مداخله ای می توان قدرت باروری افراد را احیا کرد. همچنین ما با اقدمات مداخله ای توانسته ایم از میزان مشکلات افراد مبتلا به فلج مغزی بکاهیم و کیفیت زندگی آنها را ارتقاء دهیم؛ به طور قطع، تمام افراد جامعه در طول حیات خود با افراد مبتلا به فلج مغزی مواجه شده اند. بازهم تاکید می کنم با معرفی خدمات به صورت ملموس می توان از حمایت ها برخوردار شد.

ناترازی درآمد و هزینه در درمان ناباروری

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان همچنین در بخش دیگری از گفت وگوی تفصیلی خود در پاسخ به سوال گزارشگر آی تی درباره نیروی انسانی در پژوهشگاه رویان و مبحث تعرفه های پزشکی و نقش آن در نگه داشت نیروها، با بیان اینکه جهاد دانشگاهی در ارتباط با تعرفه های پزشکی با دو مشکل مواجه است، افزود: تعرفه های خدماتی درمانی کشور با واقعیت فاصله دارد؛ تعرفه های که در عرصه درمان به تصویب می رسد با سرمایه گذاری ها و هزینه ها هم خوانی ندارد و این ناترازی در حوزه درمان ناباروری بیشتر نمایان می شود. حداقل 2 نفر در درمان ناباروری دخیل هستند و این درحالیست که گاهی اوقات تعداد افراد دخیل در درمان ناباروری به 3 یا 4 نفر می رسد.

 چالش تعرفه های نهاد عمومی در جهاد دانشگاهی

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان با  بیان اینکه مراکز درمانی جهاد دانشگاهی مشمول تعرفه های نهاد عمومی می شوند، افزود: تعرفه های رایج خدمات پزشکی با وضعیت تورم جامعه هیچ سنخیتی ندارد تا چه رسد که یک مجموعه مشمول تعرفه های نهاد عمومی شود. اگرچه تعرفه های مراکز درمانی جهاد دانشگاهی حدود 50 درصد تعرفه های بخش خصوصی است اما میزان هزینه های مراکز درمانی چه در بخش خصوصی و چه تحت نظر جهاد دانشگاهی یکسان است. چنین شرایطی سبب می شود که نه تنها یک مرکز تخصصی درمان ناباروی مانند رویان با مشکل مواجه شود بلکه سایر مراکز درمانی جهاد دانشگاهی مانند سازمان جهاد دانشگاهی تهران که در زمینه زخم و لیزر فعالیت می کنند یا پژوهشکده سرطان معتمد که به طور تخصصی در زمینه درمان سرطان پستان فعالیت می کنند با چالش مواجه شوند.  

وی ادامه داد: بازهم تاکید می کنم، تعرفه های پزرشکی می بایست در وهله نخست واقعی شود. تعرفه های نهاد عمومی نه تنها از مراکز خصوصی کمتر است بلکه در مقایسه با مراکز خیریه نیز ارزان تر هستند. اگرچه مراکز خیریه با هدف کمک به دیگران ارایه شده اند اما میزان تعرفه های آنها حدود 3k است، در حالی که نهادهای عمومی 2k دریافت می کنند.

دکتر وثوق درباره وضعیت نگهداشت نیروی انسانی در مراکز درمانی جهاد دانشگاهی نیز به گزارشگر آی تی گفت: هنگامی که خدمات با تعرفه نهاد عمومی ارایه می شود میزان پرداختی ها به نیروی انسانی نیز تحت تاثیر قرارمی گیرد و به همین دلیل در زمینه نگهداشت پرسنل با مشکل مواجه می شویم. تعرفه های نهاد عمومی باید 50 درصد تعرفه های بخش خصوصی باشد اما نرخ تعرفه ابلاغ شده از 50 درصد تعرفه های بخش خصوصی کمتر است. ما در پژوهشگاه رویان ناچار هستیم از محل درآمدهای حاصل از خدمات درمانی با تعرفه نهاد عمومی، علاوه بر پرداخت حقوق کادر تخصصی، هزینه های جاری خود را پوشش دهیم.

ازخودگذشتگی نیروهای تخصصی در ارایه خدمات درمانی

 «مهاجرت» گزینه ای جذاب برای نیروی متخصص

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان ادامه داد: نیروی تخصصی پژوهشگاه رویان با ازخودگذشتگی کامل در مسیر ارایه خدمات درمانی حرکت می کنند. خواه یا ناخواه، کاسه صبر و از خودگذشتگی نیروهای تخصصی لبریز می شود؛ چرا که برای گذران زندگی به درآمد مکفی نیاز دارند. بازار کار نیروهای انسانی متخصص بسیار داغ و جذاب است؛ به طور قطع، وضعیت بازار کار نسبت به مراکز درمانی جهاد دانشگاهی جذاب تر است و نیروها از منظر مالی بیشتر حمایت می شوند. همچنین مهاجرت به یک گزینه جذاب برای نیروی انسانی متخصص تبدیل شده است. میزان پرداختی مراکز درمانی خصوصی نسبت به مراکز درمانی جهاد دانشگاهی بیشتر است؛ به طور مثال، عایدی یک ماما نسبت به یک نیروی متخصص ما بیشتر است؛ بنابراین علاوه بر رقابت با بخش خصوصی باید با بخش دولتی نیز برای حفظ نیروهای انسانی خود رقابت کنیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه جاذبه های خارجی و مهاجرت از دیگر چالش های نگهداشت نیروی انسانی متخصص است، اظهار کرد: کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند عمان، قطر، بحرین، کویت، امارات متحده عربی و عربستان سعودی با درصد کمتر نسبت به سایر کشورهای عربی، پیشنهادهای وسوسه انگیزی برای جذب نیروی متخصص ایرانی ارایه می دهند. بسیاری از نیروهای انسانی به دلیل پیشنهاد کشورهای حوزه خلیج فارس به جلای وطن دست می زنند.

درمان در افغانستان گران تر از ایران

دکتر وثوق ادامه داد: تفاوت در پرداختی ها و مسایل اقتصادی سبب می شود برخی از نیروهای تخصصی و کادر درمان به مهاجرت روی بیاورند. تعرفه های پزشکی تمام بخش های کشور با تعرفه های پزشکی تمام نقاط دنیا بسیار تفاوت دارد. به عنوان مثال درمان در کشوری مانند افغانستان نسبت به ایران گران تر است و مسایلی از این دست سبب می شود با سیر صعودی مهاجران برای درمان به ایران مواجه باشیم.

وی درباره مهاجرت نیروی متخصص ایرانی و پیشنهادهای وسوسه انگیز کشورها بویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس برای نیروی متخصص ایرانی به گزارشگر آی تی ادامه داد: متاسفانه شرایط به نحوی است که پزشکان به واسطه مهاجرت می توانند دستمزدهای بسیار بیشتری نسبت به داخل کشور داشته باشند. کشورهای مانند عمان و قطر  در مقایسه با ایران از منظر تخصصی بسیار پایین تر هستند و برای جذب نیروی متخصص ایرانی التماس می کنند. البته شرایط مهاجرت برای تمام کشورها یکسان نیست؛ اگر متخصصان به کشورهای پیشرفته مانند کانادا مهاجرت کنند شاید تا مدت ها نتوانند از تخصص خود استفاده کنند.

چالش های بی قانونی در «رحم جایگزین» و «اهدای تخمک و اسپرم»

 معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان در بخش پایانی صحبت هایش در پاسخ به پرسش گزارشگر آی تی درباره اینکه «قوانین جدید تا چه میزانی می توانند در تسهیل درمان ناباروری کمک کننده باشند؟» گفت: قوانینی در حوزه افزایش جمعیت وضع شده و ماموریت هایی برمبنای این قوانین برای دستگاه های مختلف کشور تعریف شده اند. صرف نظر از میزان موفقیت قوانین وضع شده و پایبندی دستگاه های اجرایی به وظایف محوله، باید گفت خلاءهای قانونی در حوزه درمان ناباروری وجود دارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه خلاءهای قانونی، شرایطی لجام گسیخته ایجاد می کنند، اظهار کرد: بسیاری بر این باور هستند وجود یک قانون ولو به صورت بد نسبت به بی قانونی بهتر است. اگرچه برخی بر ضرورت وجود قانون حتی به صورت بد ایمان دارند، برخی نیز معتقدند که «نبود قانون» از  «قانون بد» بهتر است.

وی درباره ضرورت وضع قوانین مربوطه در حوزه درمان ناباروری گفت: من بر این باور هستم با استفاده از وضع قانون و ظرفیت آن در جهت تسهیل خدمات درمانی می توانیم از لجام گسیختگی جلوگیری کنیم. به طور مثال، قانون درباره «رحم جایگزین»، «اهدای تخمک»، «مراکز اهدای اسپرم» قانون نداریم و بی قانونی سبب شده که مراکز براساس امیال خود عمل کنند. بی قانونی در برخی حوزه ها سبب شده برخی مراکز به رعایت نکردن «اخلاق پزشکی» متهم شوند. علاوه بر «قانون جامع حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» می بایست مواردی که در عرصه درمان ناباروری مداخله دارند قانونمند شوند.

مسایل مرتبط با درمان های ناباروری قانونمند شود

وثوق ادامه داد: به طور قطع، جلوگیری از شرایط بی قانونی کنونی بسیار سخت شده است. سال ها است برای مدیریت شرایط کنونی تلاش کرده ایم اما به نتیجه ملموسی نرسیده ایم. فقدان قانون سبب شده که مولفه های انسان دوستانه در زمینه درمان ناباروری مانند اهدای رحم، شکل مفعت طلبانه به خود بگیرد و به یک تجارت تبدیل شود.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان گفت: تغییر ماهیت کمک های انسان دوستانه در زمینه درمان ناباروری زشت است و می بایست مدیریت شود. جنبه انسان دوستانه باید تشدید شود؛ ما در پژوهشگاه رویان  که در عرصه درمان ناباروری فعالیت می کنیم از مسیولان کشوری می خواهیم که مسایل مربوط به درمان ناباروری را قانون مند کنند که مانعی برای بروز مشکلات منفعت طلبانه باشد.

پایان خبر گزارشگر آی تی

گام بزرگ «رویان» در احیای دوباره بارداری / چالش های بی قانونی در «رحم جایگزین» و «اهدای تخمک»