بازگشایی مدارس؛ فرصت اصلاح عادت غذایی در کودکان و نوجوانان

آفتاب‌‌نیوز :

فرناز شهدادیان درخصوص تغذیۀ دانش‌آموزان، اظهار کرد: توجه به سلامت تغذیه در سنین مدرسه یا کودکی و نوجوانی اهمیت بسیاری دارد، زیرا آنان در این دوره همچنان مراحلی از رشد را پشت‌سر می‌گذارند و با بلوغ هم مواجه‌ می‌شوند. بنابراین، دریافت کافی انرژی، درشت‌مغزی‌ها، به‌ویژه پروتئین و ریزمغزی‌ها، مانند کلسیم، آهن و روی مهم است.

این متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی افزود: نباید فراموش کرد که تغذیۀ سالم و کافی یا سبک زندگی صحیح بر سلامتی کودکان و نوجوانان در بزرگسالی اثر می‌گذارد. برخی از بیماری‌ها که امروزه با آن‌ها مواجهیم، مانند چاقی، دیابت، فشار خون یا به‌طورکلی بیماری‌های مزمن غیرواگیر ممکن است در همان سنین کودکی و نوجوانی ریشه داشته باشند.

او با تأکید بر اینکه رعایت اصل تعادل و تنوع در تغذیۀ دانش‌آموزان اهمیت ویژه‌ای دارد، اظهار کرد: تعادل و تنوع به زبان ساده یعنی اینکه کودک و نوجوان از تمامی مواد هرم غذایی به‌اندازۀ نیاز و مقدار کافی استفاده کند. دربارۀ هرم غذایی نیز باید گفت که گروه‌های اصلی آن نان و غلات، میوه و سبزیجات، گوشت‌ها و شیر و لبنیات هستند. در رأس هرم نیز یک گروه متفرقه داریم که بدن نیاز کمی به آن‌ها دارد، یا باید با احتیاط مصرف شوند. چربی‌ها و شیرینی‌ها در این دسته قرار می‌گیرند. البته بدن به چربی نیاز دارد، مثلاً چربی امگا۳ مفید است، اما شیرینی این‌گونه نیست.

شهدادیان دربارۀ تعداد وعده‌های غذایی دانش‌آموزان توضیح داد: این گروه باید ۳ وعدۀ اصلی صبحانه و ناهار و شام و ۳ میان‌وعده را دریافت کنند. سن، جنس، قد و وزن و فعالیت بدنی یا شرایط سلامت و بیماری در مقدار دریافتی هر وعده اثرگذار و از دانش‌آموزی به دانش‌آموز دیگر متفاوت است.

 عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تأکید بر اینکه بازگشایی مدارس فرصت مناسبی برای اصلاح تغذیۀ ناسالم است، گفت: در تابستان یا مواقعی چون سفر، کودک و نوجوان به خوردن انواع چیپس و پفک و بستنی و تنقلات دیگر بیشتر تمایل پیدا می‌کند، اما گشایش مدرسه فرصتی ارزشمند است تا این رویه عوض شود. این تغییر کمک می‌کند تا تغذیۀ ناسالم به روتین غذایی آن‌ها تبدیل نشود.

این متخصص تغذیه یادآور شد: خواب بچه‌ها نیز باید از همین تابستان منظم شود تا در زمان گشایش مدرسه مشکل خاصی نداشته باشند. ساعت خواب و بیداری بر روی سلامت افراد بسیار تأثیر دارد. گاهی برنامۀ خواب نامنظم به پرخوری منجر می‌شود.

او با تأکید بر اینکه بچه‌های سنین مدرسه باید حداقل ۸ ساعت خواب شبانه‌روزی داشته باشند، تصریح کرد: البته دقیق‌تر این است که بچه‌های ۶ تا ۱۲ سال بین ۹ تا ۱۲ ساعت بخوابند. بچه‌های ۱۳ تا ۱۸ نیز به ۸ تا ۱۰ ساعت خواب شبانه‌روزی نیاز دارند. بنابراین، بهترین زمان خواب برای بچه‌ها حدود ۹ تا ۱۰ شب است. خواب بعدازظهر نیز بهتر است نداشته باشند یا نهایتاً ۳۰ دقیقه بخوابند، چون خواب به‌موقع در شب مهم‌تر و بر سلامتی کودک و نوجوان تأثیر بیشتری دارد.

شهدادیان با تأمل در این نکته که هماهنگی ساعت خواب و زمان خوردن وعده‌های غذایی اهمیت دارد، بیان کرد: دانش‌آموزی که ساعت ۹ شب می‌خوابد، باید شام خود را ساعت ۷ یا نهایتاً ۸ صرف کرده باشد. اگر شام را دیر بخورد و دیر هم بخواهد، بدون تردید کل برنامۀ روز بعدش تحت‌تأثیر این مسئله قرار می‌گیرد. بنابراین، دیر بیدار می‌شود و حتی ممکن است وقت صبحانه خوردن نداشته باشد و در طول روز هم به خوردن تنقلات و شکلات و شیرینی تمایل بیشتری پیدا کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره این موضوع که بچه‌ها در تابستان ممکن است برنامۀ غذایی منظمی داشته باشند و در ساعات متفاوتی غذا بخورند، یادآور شد: وعده‌های غذایی را بهتر است در ساعت مشخص و معینی صرف کرد. صبحانه بهتر است بین ۶ تا ۸ صبح، ناهار بین ۱۲ تا ۲ و شام بین ۷ تا ۸ خورده شود. ثابت‌بودن زمان صبحانه و ناهار و شام اهیمت بسیاری دارد.

اسیدهای چرب ترانس در تغذیۀ مدرسه ممنوع است

این متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی گفـت: خوردن صبحانه مهم است، چون دانش‌آموز مدتی طولانی هیچ غذایی نخورده است و اگر بدون صبحانه سر کلاس حاضر شود، ممکن است قندش بیفتد. بنابراین، یادگیری دانش‌آموز کاهش پیدا می‌کند و حتی باعث پرخاشگری یا خستگی و بی‌حوصلگی‌اش می‌شود. درواقع، خوردن صبحانۀ مناسب، هم عملکرد یادگیری و هم خلق‌وخو را بهتر می‌کند. همچنین صبحانه کمک می‌کند تا دانش‌آموز در طول روز میل کمتری به خوردن شیرینیجات و تنقلات داشته باشد.

شهدادیان تأکید کرد که خود والدین باید صبحانه را وعده‌ای مهم بدانند و توضیح داد: خیلی اهمیت دارد که خود پدر و مادر کنار دانش‌آموز بنشینند و با هم غذا بخورند. کودک و نوجوان با دیدن افراد دیگر بر سر سفره تشویق می‌شوند. شاید تنهایی باعث شود که دانش‌آموز اصلاً میلش را به خوردن از دست بدهد.

او متنوع‌بودن برنامۀ صبحانه را پراهمیت دانست و خاطرنشان کرد: در صبحانه استفاده از غلات و نان سبوس‌دار مفید است و توصیه می‌شود. درواقع، به‌جای استفاده از نان لواش با آرد سفید بهتر است از نان سنگک یا تست سبوس‌دار به همراه مواد پروتئینی استفاده کنند. پنیر یا تخم‌مرغ و شیر نیز در برنامۀ غذایی‌شان باشد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: نان و پنیر گردو، نان و پنیر و خیار و گوجه و سبزی، تخم‌مرغ آب‌پز، فرنی، شیربرنج، عدسی و هلیم را می‌توان در برنامۀ غذایی دانش‌آموز قرار داد. کره و مربا یا عسل بهتر است فقط هفته‌ای یک یا دو بار مصرف شود. حتی اگر کودک و نوجوان ما مسئلۀ خاصی مانند اضافه‌وزن دارد، بهتر است هر ۱۰ یا ۱۵ روز یک بار کره و مربا و عسل بخورد.

این متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی با نظر به میان‌وعده یا تغذیۀ مدرسه اضافه کرد: خانواده‌ها اغلب کیک را در میان‌وعدۀ بچه‌ها می‌گذارند که کار نادرستی است. عادت غذایی بچه را به سمت و سوی اشتباهی هدایت می‌کند. کیک اسیدهای چرب ترانس دارد که مضر است. نان و پنیر، نان تست سبوس‌دار و کره بادام‌زمینی، میوه‌های تازۀ موردعلاقۀ دانش‌آموز، میوه‌های خشک، مغزیجات و درنهایت کیک خانگی با آرد سبوس‌دار یا آرد جوانه گندم برای میان‌وعده پیشنهاد می‌شود. شیر کم‌چرب هم می‌توان در وعدۀ غیراصلی قرار داد، مخصوصاً اگر کودک یا نوجوان ما صبحانه شیر نخورده است. بیسکویت‌های ساده هم پیشنهاد می‌شود.

شهدادیان با تأمل در این نکته که برخی از کودکان و نوجوانان ناهار را در مدرسه میل می‌کنند، توضیح داد: اگر کودک و نوجوان قرار است در مدرسه ناهار بخورد، می‌توان برای او ساندویچ‌های ساده مانند مرغ و سبزیجات، کوکو، کتلت خانگی، تخم‌مرغ آب‌پز و گوجه، خوراک لوبیا یا عدس به همراه یک دوغ کوچک تهیه کرد. البته دربارۀ دوغ باید دقت کرد که فردبه‌فرد متفاوت است و اگر دانش‌آموز می‌داند با خوردنش خواب‌آلود می‌شود، نباید میل کند بنابراین، بهتر است برای نوشیدنی از آب استفاده کنند.

او دربارۀ خرید خوراکی از بوفۀ مدرسه گفت: بوفه‌های مدارس تحت‌نظر هستند، اما خانواده هم باید از قبل به آن‌ها آموزش بدهند که انتخاب درستی داشته باشند و هر خوراکی‌ای را نخرند. اگر کودک و نوجوان ممکن است در مدرسه فست‌فود و نوشابه بخرد، باید خانواده بداند و این مسئله را کنترل کند. در این مواقع بهتر است ناهار را در خانه بخورد. نگهداری ناهار هم در مدرسه مهم است. مخصوصاً تا زمانی که هوا گرم است، باید وعدۀ ناهار دانش‌آموز در یخچال مدرسه نگهداری شود. اگر غذا به گرم‌کردن نیاز دارد، بهتر است این امکان را مدرسه برای دانش‌آموز فراهم کنند.

رفتارهای نادرستی که عادت غذایی می‌شوند

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با نظر به عادات نادرست غذایی کودک و نوجوان بیان کرد: در این سن برخی از کودکان و نوجوانان مصرف گوشت را کاهش می‌دهند. معمولاً با عباراتی چون دوست نداریم و بو می‌دهد از خوردن گوشت ممانعت می‌کنند. اغلب نیز الگوی نامناسبی در خانه دارند، مثلاً خواهر و برادر یا یکی از والدین ممکن است گوشت نخورد. بهتر است به چنین کودکان و نوجوانانی گوشت را به‌صورت چرخ‌کرده یا شکل‌دار داد. برای نمونه می‌توانند همبرگر خانگی درست کنند یا در ماکارونی بریزند.

این متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی یادآور شد: بچه‌هایی که از خوردن شیر ممانعت می‌کنند، بهتر است شیرموز بخورند. کشک، دوغ، ماست و شیربرنج یا فرنی هم جایگزین‌های خوبی برای شیر به شمار می‌آیند. شیرکاکائو آن‌هم خانگی آخرین گزینه باید باشد. چون کاکائو در جذب کلسیم شیر تأثیر منفی می‌گذارد. شیرکاکائوی صنعتی هم اصلاً توصیه نمی‌شود، چون بسیار چرب است.

او با تأمل در این نکته که بچه‌ها ممکن است از خوردن میوه و سبزی هم خودداری کنند، تصریح کرد: خوب است که کلم، گل‌کلم، خیار، هویج، نخودفرنگی در میان‌وعدۀ بچه‌ها بگذاریم. سالاد هم بسیار مفید است. در کنار کاهو و خیار و گوجه می‌توان از انواع حبوبات هم در سالاد دانش‌آموز استفاده کرد.

شهدادیان یکی از عادات بد غذایی دانش‌آموزان را خوردن تنقلات دانست و اظهار کرد: والدین اصلاً نباید تنقلاتی مانند چیپس و پفک خریداری کنند. نباید چیپس و پفک جزو عادات غذایی کودک یا نوجوان ما شود، زیرا بسیار مضر است و سیری کاذب ایجاد می‌کند. همچنین ذائقۀ بچه‌ها را تغییر می‌دهد، چون شور هستند و اگر عادت شود، ممکن است تمایلشان به خوردن غذاهای سالم کاهش یابد. ‌بهتر است ماهی یک بار در خانه با سیب‌زمینی ورقه‌ورقه برای بچه‌ها چیپس خانگی یا پفیلا درست کنند. آبمیوه صنعتی به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. به‌طورکلی میوۀ طبیعی از آبمیوه طبیعی نیز بهتر است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با نظر به بحث بداشتهایی بچه‌ها توضیح داد: مخصوصاً در روزهای اول مدرسه ممکن است به‌دلیل استرس و فشار، کودک تمایلی به خوردن نداشته باشد و بی‌اشتها شود. اگر این حالت گذرا باشد، ایرادی ندارد. اما اگر بی‌اشتهایی دانش‌آموز ادامه‌دار شد و یک هفته از آن گذشت، نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد. باید مشخص شود که علت بی‌اشتهایی کودک و نوجوان به‌علت استرس‌های اوست یا خیر. گاهی پدر و مادر از روی محبت ظرف تغذیه فرزندنشان را پر می‌کنند که اشتباه است و بعید نیست که یکی از علل بی‌اشتهایی باشد. نظم در زمان غذاخوردن، تنوع غذایی و توجه به علایق دانش‌آموز نیز کمک می‌کند تا بی‌اشتها نشود.