تهران، بزرگترین و شلوغترین شهر ایران

تهران، پایتخت ایران و بزرگترین و پرجمعیت ترین شهر این کشور است. این کلان شهر که در دامان رشته کوه البرز قرار گرفته، کانون اصلی فعالیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور به شمار می رود. تهران با تاریخ غنی و جاذبه های متنوع، ترکیبی از سنت و مدرنیته را به نمایش می گذارد و همواره در حال توسعه و تحول است.

تهران در یک نگاه

تهران، شهری شلوغ و پویا در دامنه جنوبی رشته کوه البرز است که اغلب چشم انداز قله باشکوه دماوند از آن پیداست. این شهر با وسعتی حدود ۷۳۰ کیلومتر مربع، مرکز سیاسی و اداری ایران به شمار می رود و میزبان نهادهای مهم دولتی و قضایی است. تهران همچنین کانون اقتصادی ایران بوده و نزدیک به نیمی از فعالیت های صنعتی کشور را در خود جای داده است.

جمعیت این شهر بر اساس برآورد سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۹,۰۳۹,۰۰۰ تن بوده و بیست و پنجمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت ترین شهر غرب آسیا محسوب می شود. نمادهای شاخص این شهر شامل برج آزادی و برج میلاد هستند که برج میلاد بلندترین برج ایران نیز هست. تهران با بوستان های چشم نواز، موزه های ارزشمند و عمارت های تاریخی، بخش جذابی از گردشگری ایران را تشکیل می دهد.

نام تهران

درباره ریشه شناسی نام «تهران» نظریه های گوناگونی وجود دارد. برخی پژوهشگران معتقدند «ران» به معنای دامنه است و بنابراین تهران و شمیران به ترتیب به معنای بالادست و پایین دست بوده اند. نظریه ای دیگر اشاره به قرار گرفتن شهر در گودی و احاطه شدن آن با کوه دارد، که منجر به نام گذاری «ته ران» شده است.

برخی دیگر نیز نام اولیه را «تهرام» به معنی منطقه گرمسیر در مقابل شمیرام یا شمیران به معنی منطقه سردسیر می دانند. همچنین با توجه به نزدیکی و رونق شهر ری در گذشته، این احتمال وجود دارد که نام اولیه «ته ری ان» به معنای محلی در ته ری بوده باشد. نظریه ای متفاوت نیز به پنهان شدن مردم در زیر زمین از ترس دشمن اشاره دارد که نام «ته ران» را از این رو می دانند.

تاریخ نویسان بر این باورند که روستایی به نام تهران پیش از اسلام نیز وجود داشته که بعدها نام آن معرب شده و به «طهران» تبدیل گشت. اما در زمان جنبش مشروطه، املای این واژه بار دیگر به «تهران» تغییر یافت و پس از تأسیس فرهنگستان ایران، املای «تهران» کاملاً رواج یافت و املای «طهران» منسوخ شد.

تاریخ تهران

پیشینه زندگی در منطقه تهران به دوران نوسنگی و حدود ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی گردد، که کشف اسکلت های باستانی در محله مولوی و آثار تمدن قیطریه گواه این قدمت است. در اوایل سده هفتم قمری، با ویرانی شهر ری در پی حمله مغول و زلزله، بسیاری از مردم ری به تهران مهاجرت کردند. این مهاجرت دانش تجارت، ساخت وساز و شهروندی را از ری به تهران منتقل کرد و به پیشرفت این منطقه کمک شایانی نمود.

در دوران صفوی، اهمیت تهران افزایش یافت و شاه تهماسب صفوی دستور ساخت حصاری با چهار دروازه و ۱۱۴ برج را برای آن صادر کرد که بر اهمیت شهر به عنوان پشتیبان پایتخت آن زمان، قزوین، افزود. در این دوره بناهایی همچون حمام، تکیه و مدرسه خانم نیز ساخته شد. با تعیین بیگلربیگی برای بلوک تهران توسط شاه عباس صفوی، جایگاه این شهر بیش از پیش ارتقا یافت.

پس از سقوط صفویان، تهران به دست افغان ها افتاد و سپس نادرشاه افشار آن را بازپس گرفت. در دوران زندیه، کریم خان زند برای مدت کوتاهی تهران را به عنوان پایتخت برگزید، اما در نهایت به دلایل اقلیمی و زیست محیطی، پایتخت را به شیراز منتقل کرد.

پایتخت شدن تهران

شکوفایی واقعی تهران در دوران آقامحمدخان قاجار رقم خورد. او که پس از سال ها تلاش موفق به تصرف تهران شده بود، در نوروز سال ۱۱۶۵ هجری قمری (۱۷۸۶ میلادی)، تهران را پایتخت ایران اعلام کرد. در آن زمان، جمعیت تهران از بیست هزار نفر فراتر نمی رفت و بخش زیادی از آن را باغ ها و بستان ها تشکیل می داد.

آقامحمدخان با انتقال معماران و صنعتگران از اصفهان به تهران، این شهر را به «مقر اساس سلطانی» و «مرکز خلافت» تبدیل کرد. دلایل انتخاب تهران به عنوان پایتخت شامل موقعیت راهبردی جنگی، خودکفایی تولیدی و اقتصادی آن زمان، نزدیکی به گرگان (مرکز ایل قاجار) و مجاورت با شهر ری بود. اسنادی مربوط به سال ۱۷۸۷ میلادی از تهران با عنوان «دارالسلطنه» یاد کرده اند که نشان از رسمیت یافتن جایگاه آن به عنوان مرکز حکومت از همان ابتدا دارد.

در زمان پادشاهان بعدی قاجار، از تهران با لقب پرطمطراق تر «دارالخلافه» یاد می شد. در دوران ناصری، تهران با اقداماتی نظیر تأسیس ادارات، بیمارستان دولتی، دارالفنون، بهبود راه های اصلی و طرح نقشه جدید شهر، به بزرگترین شهر ایران با ۲۵۰ هزار نفر جمعیت تبدیل شد.

توسعهٔ گسترده و سریع

تبدیل شدن تهران از یک شهر معمولی به یک پایتخت مدرن، از دوران پهلوی آغاز شد. در این دوره، امور کشوری در پایتخت متمرکز شد و شمار کارکنان دولتی به سرعت افزایش یافت؛ تهران علاوه بر وظایف سیاسی و تجاری، وظیفه اداری را نیز بر عهده گرفت. ساخت مؤسسات آموزشی بزرگ مانند دانشگاه تهران و بیمارستان های امروزی، ورزشگاه امجدیه، موزه ایران باستان و کتابخانه ملی در سال های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۸ آغاز گردید.

ورود اتومبیل و اتوبوس به شهر، سنگفرش و آسفالت شدن خیابان ها و ساخت ساختمان های جدید با معماری نوین غربی، چهره پایتخت را دگرگون کرد. گام های مهم صنعتی شدن نیز در این دوران برداشته شد؛ کارخانه های سیمان، بلورسازی، چیت سازی، دخانیات و صنایع نظامی در پیرامون پایتخت ساخته شدند و ایستگاه راه آهن نیز گشایش یافت.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ و در طول جنگ ایران و عراق، توسعه تهران برای نزدیک به یک دهه متوقف شد. اما پس از پایان جنگ، با ساخت راه ها و فضای سبز، توسعه پایتخت ادامه یافت. برج میلاد، با ۴۳۵ متر ارتفاع، به عنوان بلندترین برج ایران، یکی از مهم ترین نمادهای توسعه تهران در دهه های اخیر است که در سال ۱۳۸۷ گشایش یافت.

تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به کانون پذیرش جمعیت در ایران تبدیل شد و به یکی از بزرگترین کلان شهرهای خاورمیانه تبدیل گشت.

افزایش جمعیت اگرچه به شکل گیری کلان شهر تهران کمک کرد، اما در کنار ناکارآمدی مدیریت شهری، بر مشکلاتی نظیر آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک افزود. بحث انتقال پایتخت نیز در دوران جمهوری اسلامی مطرح شده، اما به دلیل هزینه های بالا و نبود زیرساخت در شهرهای دیگر، تاکنون عملی نشده است.

جغرافیای تهران

تهران در پهنه ای بین دو وادی کوه و کویر، در دامنه های جنوبی البرز گسترده شده و ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. گستره کنونی آن از ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا امتداد یافته است؛ این ارتفاع از شمال به جنوب کاهش می یابد، به طوری که ارتفاع در میدان تجریش حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راه آهن در جنوب شهر ۱۱۰۰ متر است.

از نظر ناهمواری های طبیعی، تهران به دو ناحیه کوهپایه ای و دشتی تقسیم می شود. از کوهپایه های البرز تا جنوب شهر ری، تپه های کوچک و بزرگ پرشماری وجود دارند. همسایه های تهران شامل شمیرانات، کرج، دماوند، ورامین، ری، اسلامشهر و شهریار هستند.

آب وهوا

تهران دارای اقلیم نیمه خشک است. شمال شهر به دلیل ارتفاع بیشتر، خنک تر از دیگر مناطق است. بافت نامتراکم، وجود باغ های کهن، بوستان ها و فضای سبز حاشیه بزرگراه ها و کم بودن فعالیت های صنعتی در شمال شهر، باعث شده تا هوای مناطق شمالی به طور متوسط ۲ تا ۳ درجه سانتی گراد خنک تر از مناطق جنوبی باشد.

مسیر اصلی و جهت باد غالب شهر تهران، شمال غرب به جنوب شرق است. وزش باد غالب از سمت غرب باعث می شود که غرب شهر همواره در معرض هوای تازه قرار گیرد؛ با وجود اینکه این باد دود و آلودگی نواحی صنعتی غرب را به همراه می آورد، وزش شدید آن می تواند هوای آلوده را از شهر بیرون ببرد.

در بیشتر سال ها، فصل زمستان نیمی از کل بارش های سالانه تهران را تأمین می کند. اسفند پرباران ترین ماه سال و شهریور خشک ترین ماه سال است. میانگین بارش سالانه شهر در مناطق شمال و جنوب گاهی تفاوت زیادی دارد. تهران بین ۲۰۵ تا ۲۱۳ روز هوای صاف تا کمی ابری دارد. بیشترین دمای تهران ۴۳ درجه و کمترین آن ۱۵ درجه زیر صفر ثبت شده است.

تهران بر روی گسل های زیادی قرار دارد و در برابر زمین لرزه آسیب پذیر است. کارشناسان خطر رخ دادن زمین لرزه ای بزرگ را در تهران، با توجه به گذشت زمان طولانی از آخرین زلزله بزرگ، افزایش یافته می دانند.

علاوه بر زلزله، سیل نیز به عنوان یک خطر جدی برای تهران مطرح است. اختلاف ارتفاع زیاد، ساخت وساز در حریم رودها و مسیل ها، و قرار گرفتن شهر در پای کوه از جمله دلایل اصلی تهدید تهران توسط سیلاب است. فرونشست زمین نیز معضلی جدی است؛ تهران با سالی ۳۶ سانتی متر فرونشست، رکورددار جهانی است که عمدتاً به دلیل افت سطح آب های زیرزمینی رخ می دهد.

مردم تهران

تهران شهری با گوناگونی گروه های قومی است، اما جمعیت خارجی آن نسبتاً کم است. تهران هنگام پایتخت شدن جمعیتی کمتر از ۲۰ هزار نفر داشت و اکنون به یکی از پرجمعیت ترین کلان شهرهای خاورمیانه تبدیل شده است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، شهر تهران ۸,۶۹۳,۷۰۶ نفر جمعیت دارد و بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت ترین شهر باختر آسیا به شمار می رود.

میزان رشد جمعیت در تهران، سالانه ۱/۷۹ درصد است و میزان باسوادی نیز در این شهر بالاست. تهران جمعیت سالخورده تری نسبت به ایران و استان تهران دارد و پراکندگی گروه های سنی یکنواخت نیست؛ مناطق شمالی دارای جمعیتی با میانگین سنی بالاتر و مناطق حاشیه شهر دارای جمعیت جوان تری هستند.

تحولات جمعیتی تهران پس از سال ۱۳۰۰ شامل چهار دوره برجسته می شود که هر دوره ویژگی های خاص خود را در جذب مهاجر و رشد جمعیت داشته است. استان های مرکزی، تهران و اصفهان بیشترین مهاجر را به تهران فرستاده اند و دلایل اصلی مهاجرت، پیروی از خانواده، جستجوی کار و تحصیل بوده است.

رشد جمعیت در خود شهر تهران طی دهه های اخیر در حال کاهش بوده و بیشتر بر جمعیت پیرامون آن افزوده شده است، که نشان دهنده گسترش و شکل گیری مناطق حومه نشین است.

گروه های قومی

امروزه اکثریت مردم تهران را فارسی زبانان تشکیل می دهند، که تهران را به بزرگترین شهر فارسی زبان جهان تبدیل کرده است. پس از فارسی زبانان، ترک های ایرانی و مازندرانی ها بزرگترین اقلیت های قومی موجود در تهران هستند. همچنین قومیت های کرد و گیلک نیز از دیگر اقوام پرجمعیت شهر محسوب می شوند.

تهران میزبان جمعیت خارجی کمی است و بیشترین خارجی های ساکن آن را افغانستانی ها و پس از آن، پاکستانی ها و عراقی ها تشکیل می دهند. گویش قدیم تهرانی، در گذشته گویش خاص مردم تهران بود که در طول زمان کم رنگ شد و تغییراتی یافت. این لهجه تنها دارای واژگان متفاوت نبود، بلکه در برخی موارد دارای قواعد، رسم و ساختار ادبی نیز بود.

در هر بخش از تهران، این لهجه از شهرهای مجاور اثر گرفت؛ مناطق شمالی مانند ونک و شمیران گویش مازندرانی، مناطق جنوبی مجاور ری گویش راجی و مناطق غرب تهران متأثر از تاتی بودند. دین رسمی کشور، اسلام با مذهب شیعه دوازده امامی است و بیشتر مردم تهران نیز رسماً مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. دیگر جوامع مذهبی شامل اهل سنت، بهائیان، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان نیز در تهران زندگی می کنند.

اقتصاد

تهران کانون اقتصادی ایران و نخستین منطقه صنعتی این کشور محسوب می شود. این شهر به عنوان پایتخت سیاسی، مشاغل فراوانی در زمینه های گوناگون دارد. بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، سهم تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱ درصد است و با اختصاص نیمی از بخش صنعت کشور به خود، نقش مهمی در اقتصاد ایران ایفا می کند.

صنایع تهران شامل خودروسازی، الکترونیک و تجهیزات الکتریکی، تسلیحات نظامی، منسوجات، شکر، سیمان و محصولات شیمیایی است. این شهر همچنین مرکزی پیشرو در فروش فرش و مبلمان در ایران به شمار می رود. در جنوب حومه تهران یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد. مقر اصلی شرکت ملی نفت ایران، دومین شرکت بزرگ نفتی جهان، و ایران خودرو، بزرگترین خودروساز ایران، نیز در همین شهر قرار دارند.

جوانان تهران در یافتن کار و فرصت های اقتصادی با مشکلاتی مواجه هستند. نرخ بیکاری تهران در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۱.۵ درصد اعلام شد. ردیف مسکن، آب، برق و گاز، با سهمی معادل ۴۹.۹ درصد، بیشترین سهم از متوسط هزینه ناخالص یک خانوار ساکن تهران را به خود اختصاص داده است؛ پس از آن نیز ردیف خوراکی ها و آشامیدنی ها با سهم ۱۵.۷ درصدی قرار دارد.

بورس اوراق بهادار تهران به عنوان بزرگترین بازار بورس ایران، در سال ۱۳۴۶ تأسیس شد. با وجود مراکز خرید نوین در شهر، بازار تهران به عنوان بازاری قدیمی در مرکز شهر، همچنان دارای اهمیت بالای اقتصادی در تهران و کشور است.

گردشگری

تهران یکی از مهم ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می آید و دارای مجموعه ای غنی از جاذبه های گردشگری شامل کاخ ها و موزه ها است. میدان و برج آزادی، برج میلاد، پل طبیعت و کاخ گلستان از جاذبه های مهم گردشگری شهر تهران هستند.

آمار ورود گردشگران خارجی به تهران از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۵ به طور پیوسته افزایش یافته و در سال ۲۰۱۵ به ۱.۵۱ میلیون نفر رسید. عراقی ها، آذربایجانی ها و افغانستانی ها بیشترین درصد مسافران خارجی تهران را تشکیل می دهند.

تهران با جذب ۱.۶۴ میلیون گردشگر در سال ۲۰۱۶ میلادی، یکی از مهم ترین شهرهای خاورمیانه در زمینه گردشگری بوده است. گردشگران خارجی در این سال نیم میلیارد دلار در تهران هزینه کرده اند.

زیرساخت

تهران دارای زیرساخت های گسترده ای در بخش های مختلف است. این شهر میزبان شماری از معتبرترین بیمارستان های ایران است؛ با این حال، در سال ۱۳۹۶ اعلام شد که ۷۵ درصد از بیمارستان های دولتی تهران فرسوده بوده و در برابر رخدادهای طبیعی مقاوم نیستند. تلاش ها برای رسیدن سرانه فضای سبز تهران به استانداردهای جهانی ادامه دارد و ایجاد بوستان های جدید، فضای سبز در حاشیه بزرگراه ها، و گسترش کمربند سبز از برنامه های شهرداری است.

مراقبت های بهداشتی در تهران عمدتاً توسط درمانگاه ها و بیمارستان های خصوصی ارائه می شود، اگرچه شبکه بهداشتی دولتی نیز در شهر وجود دارد. پیشینه تئاتر و سینما در تهران به دوران قاجار بازمی گردد و امروزه این شهر میزبان جشنواره های بین المللی تئاتر و فیلم فجر است.

تهران همچنین محل زندگی بسیاری از خوانندگان مطرح ایران بوده و تالار وحدت و تالار وزارت کشور میزبان کنسرت گروه های ایرانی و خارجی هستند. جشنواره موسیقی فجر نیز سالانه در این شهر برگزار می شود.

ترابری

تهران دارای دو فرودگاه بین المللی مهرآباد و امام خمینی است که از پررفت وآمدترین فرودگاه های ایران هستند. فرودگاه مهرآباد در بخش غربی تهران قرار دارد و فرودگاه امام خمینی در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی تهران واقع شده است. این فرودگاه ها سهم عمده ای از پروازهای داخلی و خارجی کشور را به خود اختصاص داده اند.

تهران دارای چهار پایانه مسافربری شرق، غرب، بیهقی و جنوب است. خدمت رسانی اتوبوس ها به شهروندان تهرانی پیشینه ای طولانی دارد. شرکت واحد اتوبوسرانی تهران در سال ۱۳۳۵ به عنوان نخستین شرکت سهامی اتوبوسرانی عمومی ایران تأسیس شد. سیستم اتوبوس تندرو (BRT) نیز از سال ۱۳۸۵ در دستور کار مدیریت ترابری شهر قرار گرفته است.

شبکه متراکم بزرگراهی تهران، با بزرگراه آزادگان به عنوان طولانی ترین آن (۳۶.۴ کیلومتر)، توسط گروه گسترده ای از خیابان ها و جاده ها تکمیل می شود. سفر با خودروی شخصی در تهران رایج است و این موضوع به یکی از مشکلات مهم کلان شهر تبدیل شده است. ترافیک تهران اغلب بحرانی خوانده می شود و تعداد خودروها حدود ۶ برابر ظرفیت خیابان ها است.

پیدا کردن جای پارک در برخی مناطق تهران بسیار سخت است و کمبود پارکینگ تأثیر مستقیمی در افزایش ترافیک دارد. خدمات تاکسی در تهران از سال ۱۳۲۵ آغاز شد و اکنون تاکسی ها به چهار گروه بی سیم، خطی، ویژه و گردشی تقسیم شده اند.

نخستین خط آهن تهران به شهر ری در سال ۱۲۶۱ کشیده شد. متروی تهران نیز از سال ۱۳۷۷ به صورت رسمی آغاز به کار کرد و با استقبال خوبی مواجه شد. متروی تهران روزانه ۳.۸ میلیون مسافر را جابه جا می کند و خط ۳ آن طولانی ترین خط مترو شهر است. تهران همچنین دارای شبکه ای شامل ۶ خط قطار حومه ای است که دسترسی آسان تر ساکنان شهرهای اطراف را به پایتخت فراهم می کند.

فرهنگ و هنر

تهران به عنوان پایتخت، کانون اصلی فعالیت های فرهنگی و هنری ایران است. این شهر دارای شماری از بزرگترین موزه ها، تالارهای تئاتر و سینما، و مراکز موسیقی است. پیشینه تئاتر در تهران به دوران ناصرالدین شاه قاجار و ساخت تکیه دولت بازمی گردد. با روی کار آمدن مشروطیت، تئاترهای تازه ای مانند تئاتر فرهنگ و تئاتر ملی پدید آمدند.

تالار رودکی، یکی از مجهزترین و بزرگترین تالارهای اپرا، موسیقی و تئاتر در ایران است که در سال ۱۳۴۶ گشایش یافت. تئاتر شهر تهران نیز در سال ۱۳۵۱ به عنوان مهم ترین سالن تئاتر ایران افتتاح شد. جشنواره بین المللی تئاتر فجر نیز سالانه در تهران برگزار می شود.

نخستین سالن نمایش فیلم تهران در سال ۱۲۸۳ ایجاد شد. در دوران پهلوی اول، سینماهای تهران مدرن تر شدند و فیلم های ایرانی و خارجی در آن ها به نمایش درآمدند. پس از انقلاب ۱۳۵۷، برخی سینماها آسیب دیدند و نام بسیاری از آن ها تغییر یافت. جشنواره فیلم فجر نیز از سال ۱۳۶۱ هر ساله در تهران برگزار می شود.

شماری از گروه های موسیقی مطرح ایرانی در تهران شکل گرفته اند. تهران محل زندگی بسیاری از خوانندگان سرشناس بوده است. پس از انقلاب ۱۳۵۷، خوانندگان زن با محدودیت هایی مواجه شدند، اما در حال حاضر می توانند با مجوز مخصوص در تهران اجرا داشته باشند. تالار وحدت و تالار وزارت کشور میزبان کنسرت های مختلف هستند و تالار وحدت محل اجرای ارکستر سمفونیک تهران است. جشنواره موسیقی فجر نیز سالانه در تهران برگزار می شود.

خوراک

تهران پایتخت کشوری است که از مکتب های اصلی آشپزی در جهان به شمار می رود و بیش از ۲۵۰۰ نوع خوراک دارد. در تهران رستوران های متنوعی از جمله آسیایی و اروپایی و همچنین پیتزافروشی های بسیاری وجود دارد. رستوران های خارجی تهران بیشتر در مناطق شمالی شهر قرار گرفته اند.

غذاهای محلی تهران شامل سرگنجشکی، دمی بلغور جو، اشکنه اسفناج، قورمه سبزی، خورش قیمه و آش رشته است. سوغات تهران نیز شامل انواع توت، سبزی کوهی، آلوچه و لواشک دربند، سیب دماوند، سوهان ری، نقاشی روی چرم، فرش و جاجیم شمیران می شود.

تهران از معدود پایتخت های جهان است که زندگی شبانه فعال ندارد و از نیمه شب کاملاً تعطیل می شود. البته در برخی خیابان ها با عرضه خوراک خیابانی، زندگی شبانه تهران تا حدودی احیا شده است.

موزه ها

تهران دارای شماری از بزرگترین موزه ها است که به طیف گسترده ای از موضوعات می پردازند. موزه ملی ایران در باستان شناسی ایران متمایز است، موزه فرش ایران هنر قالی بافی ایرانی را نمایش می دهد و موزه هنرهای معاصر تهران نیز آثار هنرمندان سرشناس بین المللی را نگهداری می کند.

برخی دیگر از موزه های مهم تهران عبارتند از موزه رضا عباسی، موزه موسیقی، موزه سینما، موزه حیات وحش هفت چنار، موزه دارآباد، موزه پست و تلگراف، موزه آبگینه و موزه عروسک های ملل. این موزه ها غنای فرهنگی و تاریخی ایران را به نمایش می گذارند و برای علاقه مندان به هنر و فرهنگ جاذبه های بسیاری دارند.

دیدنی های تهران

تهران پر از جاهای دیدنی متنوع است که از کاخ های تاریخی و موزه ها گرفته تا پارک ها و فضاهای طبیعی را شامل می شود. کاخ گلستان، کاخ موزه سعدآباد، خانه مقدم، کاخ نیاوران، باغ موزه نگارستان و عمارت مسعودیه نمونه های جذابی از معماری و تاریخ هستند.

اماکن مذهبی مانند امامزاده صالح، حضرت عبدالعظیم، آرامگاه ابن بابویه و امامزاده داوود نیز از جاهای دیدنی تهران محسوب می شوند. برای گشت وگذار و تفریح، باغ پرندگان لویزان، دریاچه چیتگر، بام تهران، پل طبیعت، پارک آب و آتش، باغ ایرانی، برج میلاد، مجموعه برج آزادی، دربند، درکه، توچال، بازار بزرگ و بازار تجریش گزینه های عالی هستند.

همچنین می توان به سرزمین عجایب تیراژه، شهربازی بیلینو، آکواریوم پارک شهر، بوستان بهشت مادران، دوچرخه سواری در پارک چیتگر و بوستان های قدیمی مانند جمشیدیه، ساعی و ملت اشاره کرد.

محله های تهران

تهران قدیم چهار محله اصلی داشت: سنگلج، عودلاجان، بازار و چاله میدان. در دوران ناصرالدین شاه، محله های جدیدی مانند ارگ، خانی آباد، جوادیه، پاچنار، پامنار و گود عرب ها به شهر اضافه شدند. همچنین محله های دیگری نظیر تجریش، تهران پارس، فرحزاد، حسن آباد، نازی آباد و طرشت نیز شکل گرفتند.

پاتوق ها، بخش های کوچکتر محله بودند که نام جداگانه ای داشتند؛ مثلاً محله سنگلج دارای ۹ پاتوق بود. بسیاری از محله های قدیمی تهران با نام قدیم خود وجود دارند و نام گذاری محله ها نیز بی دلیل نبوده است. برای مثال، منیریه از نام منیرالسلطنه، مادر کامران میرزای قاجاری، برگرفته شده است.

سیدخندان به سید پیر و شیرین سخنی اشاره دارد که مردم این منطقه به او احترام می گذاشتند. پل چوبی نیز به پلی اشاره دارد که برای عبور از دروازه شمیران و خندق های پر آب استفاده می شد. تهران تا سال ۱۳۹۵ دارای ۳۷۶ محله بوده است.

میدان های مهمی نیز در تهران ساخته شده اند. توپخانه، بهارستان، ارگ، پاقاپق و مشق، پنج میدانی بودند که در دوره قاجار ساخته شدند. سال ها بعد، دوازده میدان دیگر توسط مهندسان چک، فرانسه، آلمانی و دانمارکی برپا شد.

آموزش و پژوهش

آموزش در تهران از مقاطع ابتدایی دارای جداسازی جنسیتی است و عمدتاً توسط دولت ارائه می شود، اگرچه مدارس خصوصی نیز وجود دارند. ورود به دانشگاه ها از طریق آزمون سراسری رقابتی اداره می شود. پس از پایتخت شدن تهران و توسعه شهر، مدارس و مساجد فراوانی در این شهر بنا شد.

با مهاجرت فضلای حوزه های دیگر به تهران، حوزه علمیه بزرگی در پایتخت جدید ایران پی افکنده شد که به سرعت پیشرفت کرد. دارالفنون، نخستین دانشگاه تاریخ نوین ایران، در سال ۱۲۳۰ گشایش یافت و رشته های تحصیلی متنوعی را ارائه می داد.

دانشگاه ها

دانشگاه های تهران از باکیفیت ترین ها در ایران هستند و شماری از آن ها در رتبه بندی های جهانی دانشگاه ها حضور دارند. دانشگاه تهران که در بهمن ۱۳۱۳ تأسیس شد، به عنوان مهم ترین و معتبرترین دانشگاه و نماد آموزش عالی ایران شناخته می شود. سردر دانشگاه تهران نیز شهرت جهانی دارد.

دانشگاه صنعتی شریف که در سال ۱۳۴۴ تأسیس شد، جایگاه و اعتبار قابل توجهی در ایران پیدا کرده است. دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز یکی از باسابقه ترین آموزشگاه های عالی ایران در زمینه فنی و مهندسی است که در سال ۱۳۳۵ تأسیس شد.

قدیمی ترین مرکز آموزش عالی نوین و بزرگترین دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشگاه علوم پزشکی تهران است که در سال ۱۳۱۳ تأسیس شد. از مراکز پژوهشی تهران می توان به پژوهشگاه صنعت نفت، پژوهشگاه دانش های بنیادی و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اشاره کرد.

اداره کل آموزش و پرورش تهران به ۱۹ منطقه تقسیم شده است. در سال ۱۳۹۶، ۱,۱۰۰,۰۰۰ دانش آموز در مدرسه های تهران درس می خواندند که ۹۰۰,۰۰۰ نفر در مدرسه های دولتی و بقیه در مدرسه های غیردولتی بودند. حدود ۸۲ درصد از مدرسه های تهران دولتی و ۱۸ درصد غیردولتی هستند.

نگرانی هایی بابت استحکام مدارس دولتی تهران وجود دارد و شمار قابل توجهی از آن ها نیازمند توجه یا بازسازی هستند. تراکم دانش آموزان در برخی کلاس های درس مقطع ابتدایی شهر تهران، بیش از ۳۶ نفر و به صورت میانگین، ۳۰ تا ۳۳ دانش آموز است. نخستین کودکستان ایران نیز در دهه ۳۰ خورشیدی در تهران تأسیس شد.

مشکلات زیست محیطی

آلودگی های زیست محیطی مانند آلودگی آب، هوا، خاک و صوتی باعث شده است که تهران به یکی از آلوده ترین شهرهای جهان تبدیل شود. همچنین وجود جانوران موذی مانند موش از مشکلات جدی تهران است. آب های زیرزمینی تهران دارای آلودگی هستند و به صورت مستقیم در کشاورزی استفاده می شوند و بخشی از آب آشامیدنی شهر را نیز تأمین می کنند.

نیترات، یکی از زیان آورترین عناصری است که به دلیل نفوذ فاضلاب های انسانی و حیوانی در سفره های آب زیرزمینی تهران وجود دارد. فرسودگی زیرساخت آب آشامیدنی تهران نیز به آلودگی بیشتر آب کمک می کند.

آلودگی هوا

تهران از آلودگی هوا رنج می برد. عوامل آلودگی هوا در تهران شامل عوامل جغرافیایی مانند اثر محصورکننده کوه ها، وسایل نقلیه نظیر خودروها و موتورسیکلت ها، سوخت خانه ها و آلودگی حاصل از کارخانه ها می شود. کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران نیز جزو دلایل آلودگی هوای تهران دانسته می شود.

حدود ۲۰ درصد از آلودگی هوای تهران حاصل تردد موتورسیکلت های کاربراتوری است. آلاینده های اصلی هوای تهران شامل اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، مونوکسید کربن، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق هستند. از ذرات معلق به عنوان عامل اصلی مرگ ناشی از آلودگی هوا در تهران یاد شده است و بخش بزرگی از آن ها را اتوبوس ها، مینی بوس ها، کامیون ها و موتورسیکلت ها تولید می کنند.

تعطیلی مدرسه ها و اجرای طرح زوج و فرد از طرح هایی هستند که در مقابله با آلودگی هوا در تهران اجرا شده اند. نمایشگرهای آگاه ساز آلودگی هوا در نقاط مختلف شهر نصب شده اند و امکان بررسی وضعیت هوای تهران به صورت برخط نیز وجود دارد.

آلودگی صوتی در تهران نیز بحرانی خوانده شده و این شهر رتبه نخست را در میزان آلودگی صوتی در ایران دارد. آلودگی صوتی در بزرگراه های تهران بین ۱۵ تا ۲۰ دسی بل بیشتر از استاندارد آن است. موتورسیکلت ها به تنهایی عامل ۴۹ درصد از آلودگی صوتی که توسط وسایل نقلیه ایجاد می شود، هستند.

شهرداری تهران برنامه هایی برای کاهش آلودگی صوتی از جمله ایجاد و به روزرسانی نقشه های صوتی، ایجاد دیوار صوتی و تدوین دستورالعمل ها را دنبال می کند. موش ها نیز به عنوان یک معضل مهم در تهران مطرح هستند، زیرا در صورت بروز بحران می توانند خسارت ها را افزایش داده و باعث شیوع بیماری شوند. زباله ها مهم ترین منبع غذایی موش ها در تهران اعلام شده اند و دفع نادرست زباله ها به بقای موش ها و افزایش شمار آن ها کمک کرده است.

سوالات متداول

آیا تهران شهری آلوده است؟

بله، تهران به دلیل عوامل مختلفی از جمله ترافیک سنگین، وسایل نقلیه فرسوده، فعالیت های صنعتی و عوامل جغرافیایی، با مشکل آلودگی هوا مواجه است و به عنوان یکی از آلوده ترین شهرهای جهان شناخته می شود.

مهم ترین مشکلات زندگی در تهران چیست؟

مهم ترین مشکلات زندگی در تهران شامل آلودگی هوا، ترافیک سنگین، آلودگی صوتی، فرونشست زمین، خطر زمین لرزه، و هزینه های بالای زندگی به ویژه در بخش مسکن است.

تهران پایتخت ایران از چه سالی شد؟

تهران در نوروز سال ۱۱۶۵ هجری قمری (مصادف با سال ۱۷۸۶ میلادی) توسط آقامحمدخان قاجار، بنیان گذار دودمان قاجار، به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.

برای تفریح در تهران به کجا برویم؟

برای تفریح در تهران می توانید به کاخ ها و موزه های تاریخی نظیر کاخ گلستان و سعدآباد، پارک ها و فضاهای سبز مانند دریاچه چیتگر و پل طبیعت، و مناطق کوهستانی نظیر دربند و توچال مراجعه کنید. همچنین برج میلاد و بازار بزرگ نیز از مقاصد محبوب هستند.

پرجمعیت ترین محله تهران کدام است؟

اطلاعات دقیقی در مورد پرجمعیت ترین محله تهران به صورت جداگانه در دسترس نیست، اما مناطق مرکزی و غربی شهر به دلیل تراکم جمعیت و استقبال از مهاجران، از پرجمعیت ترین نواحی شهری محسوب می شوند.