مالیات بر ماترک چیست؟ راهنمای جامع قوانین، نحوه محاسبه و پرداخت مالیات بر ارث در سال 1403

مالیات بر ماترک، که عموماً با عنوان مالیات بر ارث شناخته می شود، نوعی مالیات مستقیم بر دارایی است که پس از فوت شخص، به اموال باقی مانده از او تعلق می گیرد. این مالیات از وراث دریافت شده و نقش مهمی در نظام مالیاتی کشور ایفا می کند. آگاهی از جزئیات و پیچیدگی های این قانون برای وراث و متخصصان مالی و حقوقی ضروری است تا فرآیند انتقال دارایی ها به درستی انجام شود و از بروز مشکلات قانونی جلوگیری به عمل آید.

ماترک و مالیات بر آن: تعاریف و مفاهیم بنیادین

برای درک عمیق تر سازوکار مالیات بر ماترک، ابتدا باید به تعریف دقیق ماترک و تمایز آن با مفاهیم مشابه، و سپس به ماهیت حقوقی این نوع مالیات در قوانین ایران پرداخت.

تعریف دقیق ماترک و تمایز آن با سهم الارث

واژه ماترک در اصطلاح حقوقی و مالیاتی، به کلیه اموال، دارایی ها، حقوق مالی و همچنین دیون و تعهداتی اطلاق می شود که از یک شخص متوفی بر جای می ماند. این مجموعه شامل هرآنچه متوفی در زمان حیات خود مالک آن بوده یا حقوقی نسبت به آن داشته و پس از فوت وی به ورثه منتقل می شود، فارغ از اینکه مثبت یا منفی باشد. به عبارت دیگر، ماترک نه تنها شامل دارایی ها (اعم از منقول و غیرمنقول) است، بلکه بدهی ها و التزامات مالی متوفی را نیز در بر می گیرد.

تمایز اصلی ماترک با سهم الارث در این است که سهم الارث، پس از کسر کلیه دیون، واجبات مالی و عبادی متوفی و هزینه های کفن و دفن از کل ماترک، بین وراث تقسیم می شود. به بیانی دیگر، ابتدا باید ماترک متوفی از بدهی ها تصفیه شود و آنچه باقی می ماند، سهم الارثی است که به وراث تعلق می گیرد و سپس مشمول مالیات بر ارث خواهد شد. بنابراین، سهم الارث تنها بخشی از ماترک است که پس از کسر تعهدات، قابل تصرف و انتقال به وراث است.

ماهیت حقوقی مالیات بر ماترک در قوانین ایران

مالیات بر ماترک در نظام مالیاتی ایران، یک نوع مالیات مستقیم و از گروه مالیات بر دارایی محسوب می شود. مبنای قانونی اصلی این مالیات، ماده 17 قانون مالیات های مستقیم و اصلاحیه های بعدی آن است. هدف از وضع این مالیات، علاوه بر تأمین بخشی از درآمدهای عمومی دولت، تعدیل ثروت و جلوگیری از تمرکز بیش از حد آن در دست عده ای خاص است. این مالیات به صورت درصدی از ارزش دارایی های متوفی که به وراث منتقل می شود، محاسبه و دریافت می گردد. اهمیت این مالیات در آن است که فرآیند نقل و انتقال قانونی هرگونه دارایی از متوفی به وراث، منوط به پرداخت مالیات متعلق و دریافت مفاصاحساب مالیاتی است.

بر اساس ماده ۱۷ قانون مالیات های مستقیم، هرگاه اموال و دارایی هایی از متوفی به ورثه منتقل شود، این اموال مشمول مالیات بر ارث خواهند بود، مگر آنکه قانون صراحتاً مواردی را معاف اعلام کرده باشد.

طبقه بندی وراث و تأثیر آن بر نرخ مالیاتی

یکی از اساسی ترین عواملی که در تعیین نرخ مالیات بر ماترک نقش محوری دارد، طبقه بندی وراث و نسبت قرابت آن ها با متوفی است. قانون مالیات های مستقیم ایران، وراث را به سه طبقه اصلی تقسیم می کند که نرخ های مالیاتی متفاوتی برای هر طبقه در نظر گرفته شده است.

معرفی طبقات سه گانه وراث در قانون مالیات های مستقیم

مطابق ماده 862 قانون مدنی و ماده 18 قانون مالیات های مستقیم، وراث متوفی به سه طبقه اصلی تقسیم می شوند:

1. طبقه اول: شامل نزدیک ترین خویشاوندان متوفی است و دربرگیرنده پدر، مادر، همسر، فرزندان و نوادگان (اولاد اولاد) متوفی می شود. این طبقه از کمترین نرخ مالیاتی برخوردار هستند.
2. طبقه دوم: در صورت نبود هیچ وارثی در طبقه اول، نوبت به وراث طبقه دوم می رسد. این طبقه شامل اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)، خواهر، برادر و فرزندان آن ها (خواهرزاده ها و برادرزاده ها) می شود. نرخ مالیاتی برای این طبقه معمولاً دو برابر طبقه اول است.
3. طبقه سوم: در صورت عدم وجود هیچ وارثی در طبقه اول و دوم، وراث طبقه سوم به ارث می رسند. این گروه شامل عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آن ها می شود. نرخ مالیاتی برای این طبقه چهار برابر طبقه اول است.

اصل تقدم طبقات وراث: پیامدهای عملی

اصل مهم در تقسیم ارث و به تبع آن، تعیین مالیات بر ماترک، اصل تقدم طبقات است. به این معنا که با وجود حتی یک وارث در طبقه بالاتر، ارث به وراث طبقات پایین تر نمی رسد. برای مثال، اگر متوفی دارای فرزند باشد (وارث طبقه اول)، هیچ سهمی به خواهران و برادران (وراث طبقه دوم) یا عموها و عمه ها (وراث طبقه سوم) تعلق نمی گیرد. این اصل، هم در تقسیم اصل ارث و هم در اعمال نرخ های مالیاتی، مبنای عمل قرار می گیرد.

اموال و دارایی های مشمول مالیات بر ماترک: جزئیات و استثنائات

مالیات بر ماترک به تمامی دارایی های به جا مانده از متوفی تعلق نمی گیرد، بلکه قانون، دسته بندی مشخصی از اموال را مشمول این مالیات دانسته و مواردی را نیز از شمول آن خارج کرده است. شناخت این دسته بندی ها برای وراث حائز اهمیت است.

دسته بندی جامع دارایی های مشمول

طبق ماده ۱۷ قانون مالیات های مستقیم، فهرست گسترده ای از اموال و حقوق مالی متوفی مشمول مالیات بر ماترک می شوند که مهم ترین آن ها عبارتند از:

• سپرده های بانکی و سودهای متعلق: شامل کلیه وجوه نقد و سودهای انباشته در حساب های بانکی، موسسات مالی و اعتباری.
• اوراق بهادار و سود آن ها: اعم از سهام بورسی و غیربورسی، اوراق مشارکت، حق تقدم سهام و سودهای دریافتی یا تعلق گرفته به آن ها.
• انواع املاک: شامل املاک مسکونی، تجاری، اداری، باغ، اراضی زراعی، بایر و هرگونه حق مالکیتی بر اراضی.
• انواع وسایل نقلیه: خودروهای زمینی، شناورهای دریایی و وسایل نقلیه هوایی.
• حق امتیاز و حقوق مالی مشابه: مواردی نظیر حق سرقفلی، حق واگذاری محل، حق اختراع، حق تألیف و سایر حقوق مالی مشابه.
• کالاها و تجهیزات تجاری یا تولیدی: کلیه موجودی کالا، ماشین آلات، تجهیزات و اثاثیه مربوط به واحدهای تجاری، تولیدی و خدماتی متوفی.
• اموال متوفی ایرانی در خارج از کشور: این اموال نیز مشمول مالیات بر ماترک ایران می شوند، اما پس از کسر مالیاتی که احتمالا در کشور محل وقوع به آن ها تعلق گرفته است.

ارزش گذاری دارایی ها: تفاوت ها و ملاحظات

نحوه ارزش گذاری دارایی های مختلف برای محاسبه مالیات بر ماترک متفاوت است. ملاک اصلی ارزش گذاری، ارزش روز دارایی ها در زمان فوت متوفی (در صورت اظهارنامه در مهلت قانونی) یا ارزش روز زمان انتقال (در صورت اظهارنامه پس از مهلت قانونی) است. برخی از نکات مهم در این زمینه:

• املاک مسکونی: بر اساس ارزش معاملاتی مصوب کمیسیون تقویم املاک (موضوع ماده 64 قانون مالیات های مستقیم) محاسبه می شود. این ارزش معمولاً کمتر از ارزش واقعی بازار است.
• املاک تجاری و اداری (اعم از عرصه و اعیان): ارزش گذاری آن ها توسط کارشناس اداره امور مالیاتی و بر اساس ارزش واقعی روز انجام می شود.
• حق سرقفلی و حق واگذاری محل: بر اساس ارزش واقعی روز که توسط کارشناس مالیاتی تعیین می شود.
• سپرده های بانکی و اوراق مشارکت: بر اساس مانده حساب و سودهای متعلق در روز فوت.
• سهام بورسی: بر اساس قیمت روز معامله در بورس در تاریخ فوت.
• سهام غیربورسی و سهم الشرکه: بر اساس ارزش اسمی یا ارزش دفتری (معمولاً با نظر کارشناس).

وضعیت خاص اموال قولنامه ای و اسناد فاقد سند رسمی از منظر مالیاتی

گاهی اوقات متوفی دارای اموالی است که سند رسمی ندارند و تنها با قولنامه یا اسناد عادی منتقل شده اند. از منظر مالیاتی، نقل و انتقال رسمی و قانونی کلیه اموال متوفی (به استثنای موارد معاف) پس از فوت، تحت هر شرایطی مشمول مالیات بر ارث است. حتی اگر ملک قولنامه ای باشد و وراث قصد دریافت سند رسمی آن را داشته باشند، ابتدا باید مالیات بر ماترک آن پرداخت شود. در چنین مواردی، اداره امور مالیاتی با بررسی مدارک و مستندات ارائه شده و با نظر کارشناس، نسبت به ارزش گذاری و مطالبه مالیات اقدام خواهد کرد.

تحولات قانونی: مقایسه مالیات بر ماترک در قوانین قدیم و جدید (قبل و بعد از 1395)

قوانین مالیات بر ماترک در ایران دستخوش تغییرات مهمی شده است که بارزترین آن، اصلاحیه سال 1395 است. شناخت تفاوت های این دو دوره برای وراثی که تاریخ فوت متوفی آن ها قبل یا بعد از این سال است، حیاتی است.

تغییرات کلیدی در نحوه محاسبه و زمان بندی

قانون جدید مالیات بر ارث که از ابتدای سال 1395 به اجرا درآمد، تغییرات اساسی را در مقایسه با قانون قدیم (پیش از سال 1395) به ارمغان آورد:

• نحوه محاسبه:
  • قانون قدیم: مالیات بر اساس ارزش کلی ماترک و به صورت یکجا محاسبه می شد.
  • قانون جدید: مالیات به صورت تفکیکی برای هر دارایی و با نرخ های متفاوت بر اساس نوع دارایی و طبقه وراث محاسبه می شود. این رویکرد به وراث اجازه می دهد تا مالیات هر دارایی را هنگام نقل و انتقال همان دارایی پرداخت کنند.
• مهلت اظهارنامه:
  • قانون قدیم: وراث موظف بودند ظرف مدت 6 ماه از تاریخ فوت متوفی، اظهارنامه مالیات بر ارث را تسلیم کنند.
  • قانون جدید: مهلت قانونی برای تسلیم اظهارنامه مالیات بر ماترک به 1 سال از تاریخ فوت متوفی افزایش یافته است.
• جریمه عدم تسلیم اظهارنامه:
  • قانون قدیم: عدم تسلیم اظهارنامه در مهلت مقرر، مشمول جریمه عدم تسلیم و جریمه تأخیر در پرداخت بود.
  • قانون جدید: عدم تسلیم اظهارنامه در مهلت 1 ساله، مشمول جریمه نقدی ماده 192 قانون مالیات های مستقیم نخواهد بود. اما، مزایایی نظیر کسر دیون، هزینه های کفن و دفن و واجبات مالی/عبادی از ماترک و تعیین ارزش دارایی ها به ارزش روز زمان فوت، تنها در صورت ارائه اظهارنامه در مهلت قانونی (یک سال) اعمال می شود. در غیر این صورت، مالیات بر اساس ارزش روز زمان انتقال دارایی محاسبه خواهد شد که ممکن است بیشتر باشد.
• مبنای ارزش گذاری:
  • قانون قدیم: ارزش دارایی ها در زمان فوت متوفی ملاک بود.
  • قانون جدید: اگر اظهارنامه در مهلت 1 ساله ارائه شود، ارزش روز زمان فوت ملاک است. در غیر این صورت، ارزش روز زمان انتقال دارایی ها مبنای محاسبه قرار می گیرد.
• انحصار وراثت و مالیات بر ارث:
  • قانون قدیم: اخذ گواهی مالیات بر ارث یکی از پیش شرط های دریافت گواهی انحصار وراثت بود.
  • قانون جدید: فرآیند انحصار وراثت و پرداخت مالیات بر ارث از یکدیگر تفکیک شده اند. ابتدا وراث گواهی انحصار وراثت را دریافت می کنند و سپس در زمان نقل و انتقال هر یک از اقلام ماترک، مالیات آن را می پردازند.

جدول جامع نرخ های مالیات بر ماترک طبق قانون جدید (ماده 17 ق.م.م)

در قانون جدید، نرخ مالیات بر ارث برای هر نوع دارایی و با توجه به طبقه وراث متفاوت است. جدول زیر خلاصه ای از این نرخ ها را ارائه می دهد:

نوع اموال و دارایی ها	نرخ مالیات برای وراث طبقه اول	نرخ مالیات برای وراث طبقه دوم	نرخ مالیات برای وراث طبقه سوم
سپرده های بانکی، موسسات مالی و اعتباری، اوراق مشارکت و سود آن ها	3%	6%	12%
سهام بورسی و حق تقدم آن	0.75% (یک و نیم برابر مالیات نقل و انتقال سهام عادی)	1.5%	3%
سهام غیربورسی و سهم الشرکه	6%	12%	24%
املاک (مسکونی، تجاری، اداری، باغ، اراضی زراعی و بایر)	7.5% ارزش معاملاتی (برای مسکونی، باغ و زراعی) یا ارزش روز (برای تجاری و اداری)	15%	30%
وسایل نقلیه موتوری (زمینی، دریایی، هوایی)	2%	4%	8%
حق امتیاز (سرقفلی، حق واگذاری محل، حق اختراع و …)	3% (حق واگذاری/سرقفلی) – 10% (سایر حقوق)	6% (حق واگذاری/سرقفلی) – 20% (سایر حقوق)	12% (حق واگذاری/سرقفلی) – 40% (سایر حقوق)
سایر اموال و حقوق مالی (کالاها و تجهیزات تجاری/تولیدی)	10%	20%	40%
اموال متوفی ایرانی واقع در خارج از کشور	10% (پس از کسر مالیات پرداختی در خارج)	20%	40%

مثال های عملی برای روشن شدن محاسبه

برای درک بهتر نحوه محاسبه مالیات بر ماترک، به چند مثال عملی می پردازیم:

1. مثال 1: محاسبه مالیات بر ارث یک آپارتمان مسکونی و سپرده بانکی برای وراث طبقه اول

   فرض کنید متوفی در سال 1402 فوت کرده و دارای یک آپارتمان مسکونی به ارزش معاملاتی 10 میلیارد ریال و سپرده بانکی به مبلغ 5 میلیارد ریال است. وراث ایشان در طبقه اول (فرزندان و همسر) قرار دارند.

   • مالیات آپارتمان مسکونی: 7.5% از 10,000,000,000 ریال = 750,000,000 ریال
   • مالیات سپرده بانکی: 3% از 5,000,000,000 ریال = 150,000,000 ریال
   • جمع کل مالیات قابل پرداخت برای این دارایی ها: 750,000,000 + 150,000,000 = 900,000,000 ریال

   این مالیات می تواند به صورت تفکیکی و در زمان انتقال هر دارایی پرداخت شود.

2. مثال 2: محاسبه مالیات بر ارث یک خودرو و سهام غیربورسی برای وراث طبقه دوم

   فرض کنید متوفی در سال 1401 فوت کرده و دارای یک خودرو به ارزش 800 میلیون ریال و سهام غیربورسی به ارزش 2 میلیارد ریال است. وراث ایشان در طبقه دوم (برادر و خواهر) قرار دارند.

   • مالیات خودرو: 4% از 800,000,000 ریال = 32,000,000 ریال
   • مالیات سهام غیربورسی: 12% از 2,000,000,000 ریال = 240,000,000 ریال
   • جمع کل مالیات قابل پرداخت برای این دارایی ها: 32,000,000 + 240,000,000 = 272,000,000 ریال

معافیت های مالیات بر ماترک: دارایی های غیرمشمول

قانون گذار در کنار تعیین دارایی های مشمول مالیات، مواردی را نیز به منظور حمایت از وراث یا اهداف خاص اجتماعی، از شمول مالیات بر ماترک معاف کرده است. آگاهی از این معافیت ها می تواند در برنامه ریزی مالی وراث مؤثر باشد.

لیست کامل معافیت ها

ماده 24 قانون مالیات های مستقیم، موارد معاف از مالیات بر ماترک را به شرح زیر برشمرده است:

• وجوه بازنشستگی، وظیفه، پس انداز و مزایای پایان خدمت: هرگونه وجهی که بابت بازنشستگی، وظیفه، پس انداز خدمت، مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت و مرخصی استحقاقی استفاده نشده به وراث پرداخت می شود، معاف از مالیات است.
• وجوه بیمه های اجتماعی و انواع بیمه های عمر و زندگی: مبالغی که از محل بیمه های اجتماعی و انواع بیمه های عمر و زندگی به هر عنوان به وراث تعلق می گیرد، مشمول مالیات بر ارث نمی شود.
• خسارت فوت و دیه: مبلغ دیه و هرگونه خسارت فوت که به موجب قانون یا قرارداد پرداخت می گردد، از مالیات بر ماترک معاف است.
• اموال وقف شده به موسسات دولتی یا عمومی: در صورتی که متوفی قبل از فوت یا به موجب وصیت، اموال خود را به مؤسسات دولتی، عمومی، نهادهای انقلابی و یا موقوفات عام واگذار کرده باشد، این اموال مشمول مالیات نخواهند بود.
• اثاث منزل محل سکونت متوفی: اثاثیه منزل محل سکونت دائمی متوفی، بدون در نظر گرفتن ارزش ریالی، از مالیات بر ارث معاف است.
• اموال شهدای انقلاب اسلامی: بر اساس ماده 25 قانون مالیات های مستقیم، وراث طبقه اول و دوم شهدای انقلاب اسلامی، نسبت به اموال به جا مانده از ایشان (با احراز شهادت توسط مراجع ذیصلاح)، از پرداخت مالیات بر ماترک معاف هستند.

اهمیت اظهار تمامی دارایی ها، حتی موارد معاف

با وجود معافیت برخی از دارایی ها، نکته مهم این است که ورثه موظفند کلیه دارایی های متوفی، اعم از مشمول و معاف از مالیات، را در اظهارنامه مالیات بر ماترک قید کنند. عدم اظهار کامل دارایی ها می تواند منجر به مشکلات حقوقی و مالیاتی در آینده شود. سازمان امور مالیاتی با دسترسی به سامانه های اطلاعاتی مختلف، قادر به شناسایی بسیاری از دارایی های متوفی است و اظهار صادقانه از بروز هرگونه چالش پیشگیری می کند.

فرآیند گام به گام پرداخت مالیات بر ماترک و مدارک مورد نیاز

طی کردن مراحل قانونی برای پرداخت مالیات بر ماترک نیازمند آگاهی دقیق از فرآیندها و مدارک لازم است. این فرآیند به طور کلی شامل سه گام اصلی است که در ادامه به تفصیل بررسی می شود.

گام اول: اخذ گواهی انحصار وراثت

گواهی انحصار وراثت یک سند حقوقی رسمی است که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود. این گواهی اسامی تمامی وراث قانونی متوفی را بر اساس قانون مدنی تعیین و سهم الارث هر یک را مشخص می کند. این گواهی، نخستین و ضروری ترین مدرک برای آغاز فرآیند مالیات بر ماترک و هرگونه نقل و انتقال دارایی های متوفی است.

مراحل دریافت گواهی انحصار وراثت:

1. مراجعه به شورای حل اختلاف: وراث یا نماینده قانونی آن ها باید به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مراجعه کنند.
2. تکمیل فرم درخواست: فرم مخصوص درخواست انحصار وراثت تکمیل می شود.
3. مدارک لازم: مدارک اصلی شامل گواهی فوت متوفی، شناسنامه و کارت ملی متوفی و کلیه وراث، عقدنامه دائم همسر متوفی (در صورت وجود)، و استشهادیه محضری (تایید وراث توسط حداقل سه شاهد).
4. انتشار آگهی (در صورت نیاز): در صورتی که ارزش ماترک بیش از حد نصاب تعیین شده باشد، درخواست انحصار وراثت در روزنامه کثیرالانتشار آگهی می شود تا در صورت وجود معترض، امکان اعتراض فراهم گردد.
5. صدور گواهی: پس از طی مراحل قانونی و عدم وجود اعتراض، گواهی انحصار وراثت صادر و به وراث تحویل داده می شود.

گام دوم: تکمیل و تسلیم اظهارنامه مالیات بر ماترک

پس از دریافت گواهی انحصار وراثت، گام بعدی تکمیل و تسلیم اظهارنامه مالیات بر ماترک است. این اظهارنامه سندی است که در آن، کلیه دارایی ها و دیون متوفی به سازمان امور مالیاتی اعلام می شود.

• مهلت قانونی: وراث یا نماینده قانونی آن ها، یک سال از تاریخ فوت متوفی مهلت دارند تا اظهارنامه مالیات بر ماترک را تکمیل و تسلیم کنند.
• جزئیات مورد نیاز در اظهارنامه: این اظهارنامه باید شامل مشخصات کامل متوفی و وراث، لیست دقیق و تفکیکی تمامی اموال و دارایی ها (اعم از منقول و غیرمنقول)، بدهی ها و مطالبات متوفی، هزینه های کفن و دفن و سایر واجبات مالی و عبادی (مانند مهریه، بدهی به اشخاص حقیقی و حقوقی، وصیت نامه، اقامه نماز و روزه قضا) باشد.
• نحوه تسلیم اظهارنامه: اظهارنامه مالیات بر ماترک از طریق سامانه الکترونیکی My.tax.gov.ir به صورت آنلاین تسلیم می شود.

گام سوم: پرداخت مالیات و دریافت مفاصاحساب مالیاتی

پس از تسلیم اظهارنامه و بررسی آن توسط اداره امور مالیاتی، نوبت به پرداخت مالیات و دریافت مفاصاحساب می رسد.

• مراجعه به اداره امور مالیاتی: وراث باید با در دست داشتن گواهی انحصار وراثت و سایر مدارک لازم، به اداره امور مالیاتی مربوطه مراجعه کنند. کارشناسان مالیاتی پس از بررسی اظهارنامه و ارزش گذاری دارایی ها، مبلغ مالیات را تعیین می کنند.
• پرداخت مالیات: مالیات تعیین شده توسط وراث پرداخت می شود. در قانون جدید، امکان پرداخت مالیات برای هر دارایی به صورت مجزا و در زمان نقل و انتقال آن دارایی وجود دارد. این انعطاف پذیری به وراث کمک می کند تا مجبور به پرداخت یکجای مبلغ زیادی نباشند.
• دریافت مفاصاحساب مالیاتی: پس از پرداخت کامل مالیات متعلق به دارایی مورد نظر، اداره امور مالیاتی نسبت به صدور مفاصاحساب مالیات بر ارث اقدام می کند. این سند، گواهی بر پرداخت مالیات است و بدون آن، هیچ نهاد مالی یا دفتر اسناد رسمی اجازه نقل و انتقال قانونی دارایی های متوفی را نخواهد داشت. زمان تقریبی برای طی این مراحل، از تسلیم اظهارنامه تا دریافت مفاصاحساب، بسته به پیچیدگی پرونده و حجم کار اداره، می تواند از 2 ماه تا بیشتر متغیر باشد.

نکات تکمیلی در فرآیند پرداخت

توجه به نکات زیر می تواند فرآیند پرداخت مالیات بر ماترک را تسهیل کند:

• استعلام اموال متوفی: وراث می توانند برای اطلاع از کلیه اموال متوفی، از سازمان هایی نظیر سازمان ثبت اسناد و املاک کشور (برای املاک و مستغلات) و بانک ها (برای سپرده های بانکی) استعلام بگیرند. در صورت نیاز به پلمپ و مهر و موم ترکه، باید به شورای حل اختلاف مراجعه کرد.
• نقش نهادهای مالی و دفاتر اسناد رسمی: بر اساس قانون جدید، بانک ها، مؤسسات مالی و اعتباری، شرکت های ثبت اسناد رسمی و سایر نهادهای مشابه، مکلف هستند قبل از دریافت گواهی پرداخت مالیات بر ارث، از هرگونه تسلیم دارایی متوفی به وراث یا نقل و انتقال آن خودداری کنند. تخلف از این امر برای نهادها و وراث، جریمه ای معادل دو برابر مالیات متعلق را به دنبال خواهد داشت.
• جایگاه مهریه و دیون متوفی: مهریه همسر متوفی و سایر دیون محقق متوفی، از جمله اولین مواردی هستند که باید قبل از تقسیم ماترک و محاسبه مالیات از آن کسر شوند. در صورت عدم پرداخت مالیات در مهلت یک ساله، هزینه های کفن و دفن از ماترک کسر نخواهد شد.
• تسهیلات جدید سازمان مالیاتی برای سپرده های بانکی (اطلاعیه 1403/02/01): از تاریخ 1403/01/01، وراث متوفیان 1395/01/01 و بعد از آن، می توانند بدون مراجعه به ادارات مالیاتی و صرفاً با مراجعه مستقیم به شعبه بانک ذیربط، نسبت به پرداخت مالیات سپرده های متوفی و دریافت مابقی سپرده اقدام نمایند. البته این تسهیلات در مواردی که وراث درخواست کسر دیون یا هزینه ها را دارند، نیازمند مراجعه به اداره مالیاتی و اخذ گواهی موضوع ماده 26 ق.م.م است.

نتیجه گیری

مالیات بر ماترک، با وجود پیچیدگی های قانونی و فرآیندهای اداری، جزء تکالیف مالیاتی مهمی است که آگاهی و اقدام به موقع در خصوص آن، از بروز مشکلات و جریمه های آتی برای وراث جلوگیری می کند. قانون گذار با اصلاحات سال 1395، با هدف تسهیل و شفاف سازی، تغییرات قابل توجهی را اعمال کرده است که از جمله مهمترین آنها، محاسبه مالیات به صورت تفکیکی برای هر دارایی و افزایش مهلت تسلیم اظهارنامه به یک سال است. با این حال، توجه به جزئیات مربوط به طبقه بندی وراث، انواع دارایی های مشمول و معاف، نحوه ارزش گذاری و رعایت دقیق مراحل قانونی، از اهمیت بالایی برخوردار است. در موارد پیچیده و برای اطمینان از صحت محاسبات و اقدامات، همواره توصیه می شود که از مشاوره تخصصی کارشناسان مالیاتی و حقوقی بهره مند شوید تا فرآیند انتقال دارایی ها با حداقل دغدغه و بیشترین کارایی انجام پذیرد.